Türkiye’nin yönetilemediği koalisyonlu yıllar!

Türkiye yaklaşık 13 yıldır AK Parti'nin tek başına kurduğu hükümetlerle büyük bir istikrarı yakaladı. Menderes'in rekorunu kıran AK Parti iktidarı yaşı 40'ın üzerinde olan her seçmen için istikrarı temsil ediyor. Peki AK Parti iktidarı dışında hiçbir koalisyon hükümetini yaşamamış gençler için AK Parti ne anlam ifade ediyor? İşte unutanlar ve o dönemi yaşayamayanlar için Cumhuriyet tarihimizin koalisyon hükümetleri…

Takvim.com.tr

Giriş Tarihi: 26 Mayıs 2015 19:42

Türkiye yaklaşık 13 yıldır AK Parti'nin tek başına kurduğu hükümetlerle büyük bir istikrarı yakaladı. Menderes'in rekorunu kıran AK Parti iktidarı yaşı 40'ın üzerinde olan her seçmen için istikrarı temsil ediyor. Peki AK Parti iktidarı dışında hiçbir koalisyon hükümetini yaşamamış gençler için AK Parti ne anlam ifade ediyor? İşte unutanlar ve o dönemi yaşayamayanlar için Cumhuriyet tarihimizin koalisyon hükümetleri…

27 Mayıs 1960 İhtilali'nden sonra başlayan koalisyonlar dönemi Süleyman Demirel'in 1965 ve 1969, Turgut Özal'ın 1983 ve 1987 seçimlerinde tek başlarına iktidara gelmeleri dışında sürekli siyasetimizin bir parçası oldu.

27 Mayıs 1960 yönetimi sudan bir gerekçe ile eylül ayında Demokrat Parti'yi kapattı, ardından da ekim ayında tarihi Yassıada duruşmalarını başlattı. 1961 başında siyasi partiler yeniden kurulmaya başladı. Özellikle eski Demokrat Parti tabanına yönelik bu partiler arasında eski bir asker emeklisi olan Ragıp Gümüşpala'nın başkanlığını yaptığı Adalet Partisi (AP) ve Ekrem Alican'ın başını çektiği Yeni Türkiye Partisi (YTP) dikkati çekiyordu.

Seçim sistemi nisbi temsili sisteme dönüştürülürken, 9 Temmuz 1961'de yeni anayasa oylamaya sunuldu. Vatandaşların yüzde 83'ünün katıldığı halkoylaması sonucu yeni anayasaya yüzde 60.4 evet, yüzde 39.6'da hayır oyu çıktı. 16 Eylül'de Dışişleri eski Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan, 17 Eylül'de ise Adnan Menderes'in idamlarından yaklaşık bir ay sonra yeni sistemle seçime gitti Türkiye.

Seçim sistemi nisbi temsile dönüştürülürken 15 Ekim 1961'de yapılan bu seçimin sonuçları, "idamla cezalandırılan Menderes'in yeni bir zaferi" olarak değerlendirilebilecek nitelikteydi. Çünkü, onun mirası üzerine politika yapan üç siyasi partinin aldığı oy oranı yüzde 62.3'tü. 15 Ekim seçimlerini "çantada keklik" olarak gören CHP seçimden umduğunu bulamadı.

Türkiye ilk defa koalisyon ile işte bu seçimlerden sonra karşı karşıya geldi. Üstelik koalisyon için tablo pek de içaçıcı değildi. Cemal Gürsel'in 26 Ekim 1961'de cumhurbaşkanı seçilmesi ile hükümet arayışları başladı. Gürsel görevi ilk olarak CHP Genel Başkanı İsmet İnönü'ye verdi. Kasım 1961'de hükümeti kurma görevini alan İnönü, temaslarına ikinci büyük parti AP yerine CKMP ve YTP ile başladı.

Osman Bölükbaşı'nın "İnönü'nün başkanlığındaki hükümete CKMP girmez" açıklaması ve YTP lideri Ekrem Alican'ın CHPAP ortaklığı önermesi üzerine İnönü geri adım attı. Adalet Partisi'ne yönelmek zorunda kaldı. İki parti arasındaki temaslar beklenenin aksine olumlu bir havada geçince olmaz denilen oldu ve yıllarca seçmenlerinin gittikleri kahvehaneleri bile ayrı iki siyasi görüş biraraya geldi. Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyonu böylece İnönü'nün başbakanlığında gerçekleşti.

Ülkenin içinde bulunduğu şartlar öyle bir koalisyonun kurulmasına yar dımcı olmuştu, fakat iki zıt kardeşin ortak tavır içinde olmaları, birarada barınmaları o kadar kolay değildi. Hükümet protokolünde yeralan "Yassıada Mahkumlarına Af'fın AP ve YTP milletvekilleri tarafından sık sık dile getirilmesi, milletvekili ve senatör maaşlarına yapılan zam, gençler- arasındaki gericilik komünizm tartışmaları, ordu içindeki kıpırdanmalar huzursuzluğa yol açtı.

Böylesine gergin bir ortamda İnönü'nün Yassıada mahkumlarına sessiz kalırken 22 Şubatçılara af sözü vermesi, 147 öğretim üyesinin üniversiteye geri dönmesi aradaki ipleri iyici inceltti. Başka hadiseler de yaşanmadı değil: Erbaa Jandarma Karakolu'nun köylüler tarafından basılması, Mardin'de bir futbol maçı sırasında seyircilerle jandarmaların birbirine girmesi, Devlet Bakanı Avni Doğan'ın ile uyumlu hükümet olmaz" gerekçesiyle istifa etmesi gibi olaylar ortaklığın üzerine iyice tuz-biber ekti.

Başbakan İnönü 30 Mayıs 1962'de AP'yi suçlayarak istifasını verdi. Hükümet de kendiliğinden sona ermiş oldu.

İkinci koalisyon 38 günlük bir arayışın sonucunda İnönü'nün başkanlığında CHP-CKMP ve YTP arasında kuruldu. Hükümette partisinin yer almasını istemeyen Bölükbaşı bazı parti yöneticileri ile birlikte CKMP'den ayrılarak Millet Partisi'ni (MP) kurdu. Yassıada mahkumlarına af, ikinci koalisyonun da protokolünde yer aldı. İnönü ile 22 Şubatçılar arasındaki söz düellosu 21 Mayıs 1963'te yeni bir darbe teşebbüsüne yol açtı.

Bu koalisyonu zora sokan bir başka gelişme ise, 17 Kasım 1963'te yapılan mahalli idareler seçimlerinde yaşandı. AP seçimlerde büyük bir başarı kazanarak 42 belediye başkanlığını kazandı. CHP 23 ilde başarılı olurken, YTP ve bağımsızlar birer belediye başkanlığı elde etti. Seçim sonuçları koalisyonun devam edip etmeyeceği tartışmalarını da beraberinde getirdi.

Başbakan İnönü bir suikast sonucu hayatını kaybeden ABD Başkanı Kennedy'nin cenaze törenine katıldığı sırada CKMP ve YTP yöneticilerinin biraraya gelerek halkın temayülünün Adalet Partisi'ne olduğu açıklamasını yaparak koalisyondan çekilme kararı alması beklenmeyen bir gelişmeydi. Bunun üzerine İnönü Türkiye'ye döner dönmez 2 Aralık 1963'te istifasını verdi.

İkinci koalisyon denemesinin de ömrü fazla uzun sürmedi. AP'nin genç genel başkanı Demirel'in, İnönü hükümetinin hazırladığı 1965 mali yılıbütçesini reddetmesi üzerine Başbakan İnönü istifa edince Türkiye 1965 başlarında yine hükümetsiz kaldı.

AP'nin CKMP, YTP ve MP ile yaptığı görüşmeler sonucunda ortaya yeni bir koalisyon hükümeti çıktı. Mart 1965'te göreve başlayan yeni hükümetin ilk önemli meselesi Zonguldak maden işçilerinin grevi oldu. GRT Genel Müdürlüğü'ne yapılacak atama, Patrikhane'nin denetlenmesi gibi olaylar bu dönemin gündeminin baş sıralarında yer aldı. Koalisyon hükümeti Ekim1965'te Türkiye'yi seçime götürdü. Bu seçimlerden yüzde 52.87 oy ve 240 milletvekiliyle çıkan AP, tek başına iktidarı garantileyerek koalisyonlu günlere ara verdi.

1970'li yıllarda Türkiye, yoğun bir anarşi ortamına sürükleniyordu. YasadışıTHKO örgütü lideri Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının 4 Amerikalı subayı kaçırmaları üzerine ordu 12 Mart 1971'de muhtıra verdi. İstifa eden Demirel'in yerine Cumhurbaşkanı Sunay hükümeti kurma görevini Kocaeli bağımsız milletvekili Nihat Erim'e verdi. Zoraki koalisyonlar dönemi böylece yeniden başladı.

Mahir çayan ve arkadaşlarının cezaevinden firar etmeleri üzerine hükümetin II üyesi istifa ederek Erim'i yalnız bıraktı. Başbakan Erim daha fazla sabredemedi. Yeniden hükümeti kurmakla görevlendirilen Nihat Erim, ll'i parlamento dışından, 7'si AP'li, 4'üCHP'li, biri MGP'li ve ikisi kontenjan senatöründen oluşan yeni kabinesi ile 12 Aralık 1971'de bir daha "start" aldı.

Bu koalisyonun da ömrü kısa sürdü. Siyasi partiler arasındaki uyuşmazlıklann artması üzerine Başbakan Nihat Erim, 17 Nisan 1972'de istifa eni. Yeni hükümet kuruluncaya kadar Erim'in yerine vekalet görevi Milli Savunma Bakanı Ferit Melen'e verildi. Bu arada Suat Hayri Ürgüplü tarafından hazırlanan kabine listesi tasvip görmeyince hükümeti kurmakla görevlendirilen Ferit Melen'in CHPAP ağırlıklı ve Meclis dışından 9 üyenin katıldığı kabinesi 5 Haziran 1973'te güvenoyu alarak göreve başladı.

CHP lideri İsmet İnönü'nün partisinden istifa etmesi, yasadışı sol örgütlere yönelik operasyonlar ve Cumhurbaşkanlığı'na Fahri Korutürk'ün seçilmesi sonrası Ferit Melen kabinesi istifasını verdi. Türkiye, Ticaret eski BakanıNaim Talu'nun başkanlığında bir seçim hükümetine yöneldi. 13 AP'li, 6 CGP'li ve 5 bağımsız bakanın görev aldığı koalisyon kabinesi ülkeyi 14 Ekim 1973 seçimlerine taşıdı. 14 Ekim seçimlerinin sonuçları hiçbir partinin tek başına iktidarına imkan vermedi. Seçimlerde CHP 185, AP 149, MSP 48, DP 45, CGP 13, MHP 3, TBP 1 ve bağımsızlar 6 milletvekilliği kazandı.

Seçim sonuçlarına göre hükümet kurma görevi Ecevit ile Demirel arasında el değiştirip durdu. Temaslar Naim Talu başkanlığında bir yeni hükümet noktasındayken CHP ile MSP arasındaki görüşmeler olumlu sonuçlandı ve 7 Şubat 1974'te sürpriz CHP-MSP koalisyon hükümeti kuruldu.

Milli meseleler dışında pek çok noktada adeta bir pamuk ipliği ile birbirine bağlı olan CHP-MSP ortaklığı ilk dağılma tehlikesini kuruluşunun 2'nci ayında M Kanunu görüşmeleri sırasında yaşadı. CHP-MSP koalisyonu Başbakan Bülent Ecevit'in İskandinavya'ya yapacağı gezi yüzünden 8 ay 5 gün sonra sona erdi. Ecevit gezi öncesinde kendisine vekil olarak CHP'li Eyüboğlu'nu seçince huzursuzluk günyüzüne çıktı. MSP lideri Erbakan da başbakanlığa kendisinin vekalet etmesi gerektiğini belirterek Ecevit'in gezi kararnamesini imzalamayacağını söyledi. Bunun üzerine geziye çıkmaktan vazgeçen Ecevit 18 Eylül 1974'de istifasını verdi.

Bu ortaklığı, zorlu aşamalardan geçerek 7 ay sonra kurulabilen ve 12 Nisan 1975'te güvenoyu alan AP, MSP, CGP ve MHP'nin ortaklığı ile kurulan Milliyetçi Cephe koalisyonu izledi. Bu dönemde Kıbrıs ve terör olayları ülkenin en önemli gündem maddelerini oluşturuyordu. Yurtdışındaki diplomatik temsilciiklerimize yönelik Ermeni terör örgütü ASALA'nın saldırıları, öğrenci olayları, CHP'nin sert muhalefeti Türkiye'yi 5 Haziran 1977'de seçimlere götürdü. Bu seçimin sonuçları da koalisyon hükümetlerine devam mesajı taşıyordu. 5 Haziran seçimlerinin ortaya çıkardığı sandalye dağılımı CHP 213, AP 189, MSP 24, MHP 16, CGP 3, DP 1 milletvekili şeklinde gerçekleşti.

Seçim sonuçlarına göre hükümeti kurma görevini alan Ecevit'in temaslarından olumlu bir sonuç çıkmayınca siyasi tarihimizin 2'nci Milliyetçi Cephe hükümeti ortaya çıktı. Demirel başkanlığındaki AP-MSP-MHP ortaklığı 1 Ağustos 1977'de Meclis'ten güvenoyu alarak kuruldu. Ancak bu da fazla uzun ömürlü olmadı. AP içindeki ortaklıktan rahatsız olan milletvekillerinin CHP'nin de devreye girmesi ile istifa etmeleri koalisyonun bitmesine neden oldu. Hükümet hakkındaki güvensizlik oylaması sonucu 31 Aralık 1977'de 2'nci MC sona erdi. Türkiye 1978'e hükümet arayışlarıyla girdi.

Bu arayışlar çok uzun sürmedi. Meşhur Güneş Motel pazarlıklarının ardından 6 Ocak 1978'de yeni bir hükümet kuruldu. Hükümet kurma görevini alan Ecevit'in 21 CHP'li, LO bağımsız,2 CGP'li ve 1 DP'li üyeden oluşan kabine si Cumhurbaşkanı Korutürk tarafından onaylandı ve güvenoyu aldı. Hükümetin gündeminde; ülke çapına yayılmış terör eylemleri, kuyruklar, yokluklar vardı. Başbakan Yardımcısı Turhan Feyzioğlu'nun hükümetten çekilmesi, 6 bağımsız bakanın" hükümetin aşırı uçlara taviz vermemesi" yolundaki uyarısı ve 14 Ekim 1978'de yapılan kısmi milletvekili seçimlerinde AP'nin başarılı çıkması, Ecevit hükümetini istifaya sürükledi.

Hükümet kurma görevini alan Demirel temasları sonucunda bir azınlık hükümeti kurdu ve 25 Kasım 1978'de yapılan oylamada 208'e karşılık 229 oyla güvenoyu almayı başardı. Diğerlerine nazaran bu koalisyon biraz daha uzun ömürlü oldu. Demirel'in azınlık hükümeti 12 Eylül1980'e kadar görev yaptı