ABD'nin Çin için bilgi topladığı, gözlem yaptığı ve istihbarat edindiğini açıkladığı, Pekin'in ise meteoroloji amaçlı olduğunu savunduğu "casus balon", iki ülke ilişkilerinde yeni bir sınama olarak kayıtlara geçti.
ABD üzerinde görülen bir balon, dünyanın en önemli gündemlerinden biri haline geldi. ABD'li yetkilere göre, söz konusu balon Alaska ve Kanada üzerinde süzülerek, bir dizi hassas nükleer füze sahasına ev sahipliği yapan Montana eyaleti üzerinde göründü.
Balona ilişkin Washington yönetiminden ilk açıklama, 2 Şubat'ta yapıldı. ABD Savunma Bakanlığı yetkilileri, ABD üzerinde dev bir gözetleme balonunu izlediklerini duyurdu. Pentagon, ABD hava sahasına giren balonun savaş uçağıyla takip edildiği açıkladı.
ABD'li yetkililer, Biden yönetiminin söz konusu balondan Amerikan hava sahasına girmeden önce de haberdar olduğunu aktardı.
Washington yönetimi, balonun Çin için bilgi topladığını, gözlem yaptığını ve istihbarat edindiğini vurgularken, Çin bunu reddederek balonun istihbarat değil meteoroloji balonu olduğunu ve ABD hava sahasına sürüklendiğini savundu.
Üç otobüs büyüklüğünde boyuta sahip balon, günlerce yaklaşık 60 bin fit yükseklikte süzülerek ABD'nin bazı bölgelerinde görüldü.
ABD İLE ÇİN ARASINDA KRİZE NEDEN OLDU
ABD ile Çin'in aralarındaki rekabetin çatışmaya dönüşmesini önleyecek adımları ele almasının beklendiği bir dönemde "casus balon" yeni krize sebep oldu.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, "istihbarat amaçlı" olduğundan şüphelenilen balonun varlığını gerekçe göstererek 5-6 Şubat'ta Pekin'e yapmayı planladığı ziyareti erteledi.
Çin yönetiminden balonun ABD hava sahasına girmesinin niyet edilmediğine yönelik açıklamalar gelse de iki ülke arasındaki gerginlik düşmedi.
Kriz devam ederken, Pentagon'dan 3 Şubat'ta yapılan açıklamada, Çin'e ait bir diğer casus balonun Güney Amerika üzerinde uçtuğunun tespit edildiği duyuruldu.
ABD yönetimi, enkazının düşeceği yerde hasar oluşturabileceği endişesiyle söz konusu balonu izlemekte yetindi ve vurmadı.
ABD BALONU ATLANTİK OKYANUSU ÜZERİNDE DÜŞÜRDÜ
Tüm bu gelişmeler yaşanırken, akşam saatlerinde ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA), "Savunma Bakanlığı'nın güvenlik çabalarını desteklemek için" Kuzey ve Güney Carolina eyaletlerindeki üç havaalanından kalkış ve varış seferlerini durdurma kararı aldı. Bu karardan kısa süre sonra kriz çıkaran balon, ABD ordusunca Atlantik Okyanusu üzerinde vurularak düşürüldü.
ÇİN PROTESTO ETTİ
Çin, ABD'nin istihbarat amaçlı olduğundan şüphelendiği Çin'e ait yüksek irtifa balonunu düşürmesini protesto etti. Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, "Çin, ABD'nin sivil insansız hava aracına güç kullanması karşısında derin hoşnutsuzluk içindedir ve saldırıyı protesto etmektedir." ifadelerine yer verildi. Çin tarafının, Washington'ı, hava aracının sivil amaçlı olduğu, zorlayıcı sebeplerle Amerikan hava sahasına girmesinin tamamen tesadüf eseri olduğu konusunda bilgilendirdiğini ve meselenin sakin, profesyonel ve itidalli şekilde ele alınmasını açıkça talep ettiğinin vurgulandığı açıklamada, şunlar kaydedildi:
"ABD Savunma Bakanlığı Sözcüsü, balonun yerdeki personele askeri veya fiziksel tehdit oluşturmadığını söyledi. Bu şartlar altında, ABD tarafı güç kullanmakta ısrar ederek aşırı bir tepki verdi ve uluslararası kural ve teamülleri açıkça ihlal etti."
Açıklamada, Çin'in, olaydan zarar gören şirket ve kurumlarının meşru haklarını ve çıkarlarını koruyacağı ve gerekli tepkileri verme hakkını saklı tuttuğu belirtildi.
CASUS BALONUN ÖZELLİKLERİ
Soğuk savaştan bu yana kullanılan istihbarat balonlarının ulaşabildiği yüksek irtifa nedeniyle radara yakalanması oldukça zor.
Bu balonlar, uyduların ortaya çıkması sonucu son yıllarda çok az sayıda bulunuyor ancak uydulara oranla daha az maliyetli olduğu için tercih ediliyor.
Rüzgarla taşınan bu balonlar, 24 bin metre yükseklikte görev yapabiliyor. Casus balonun altında kamera gibi keşif ekipmanı bulunuyor. Balona takılan ekipman, radar içerebiliyor ve güneş enerjisiyle çalışabiliyor.
ABD-ÇİN İLİŞKİLERİNİ ROTASINDAN ÇIKARAN "FORS MAJÖR": YÜKSEK İRTİFA BALONU KRİZİ
ABD hava sahasında tespit edilen Çin'e ait yüksek irtifa balonu, iki ülkenin aralarındaki rekabetin çatışmaya dönüşmesini önleyecek adımları ele almasının beklendiği bir dönemde yeni krize sebep oldu.
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken'in, "istihbarat amaçlı" olduğundan şüphelenilen balonun varlığını gerekçe göstererek 5-6 Şubat'ta Pekin'e yapmayı planladığı ziyareti ertelemesi, Washington'ın sorunu ne denli ciddiye aldığını ortaya koydu.
Çin, bu hava aracının sivil amaçlı bir meteoroloji balonu olduğunu, hava şartları nedeniyle sürüklenerek rotasından çıktığını, kontrol kabiliyeti sınırlı olduğu için "zorlayıcı sebeplerle" ABD hava sahasına girdiğini açıklaması gerilimi gidermedi.
Son 48 saatte yaşanan gelişmeler, Soğuk Savaş yıllarında ABD ile Sovyetler Birliği arasında "U-2 Olayı" olarak bilinen casus uçak krizini hatırlatan bir seyir izledi. O dönemde, Amerikan ordusuna ait "Lockheed U-2" tipi casus uçağının Sovyetler Birliği toprakları üzerinde düşürülmesi ve pilotunun ele geçirilmesi, Sovyet-Amerikan ilişkilerinde önemli bir bunalıma yol açarak Soğuk Savaş'ı şiddetlendiren olay olarak tarihe geçmişti.
Çin Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, balonun ABD hava sahasına girmesinin niyet edilmediğini vurgulamak için 2 kez "fors majör" (zorlayıcı sebepler) ifadesini kullanması dikkati çekti.
Sözleşme hukukunda, tarafların kendi iradeleri ve kontrolleri dışında oluşan şartlar altında anlaşmaların tek veya çift taraflı feshedilmesini gerektirecek zorlayıcı sebepleri açıklayan şartları ifade eden Fransızca kökenli "fors majör"; savaş, salgın, doğal afet gibi tarafların kontrolünde olmayan faktörleri tanımlamak için kullanılıyor.
Çin tarafı, "hava aracının niyet edilmeyen 'zorlayıcı sebeplerle' ABD hava sahasına girmesinden üzüntü duyduğunu" bildirirken, Washington'ın açıklamadan tatmin olmadığı anlaşılıyor.
ABD, "İSTİHBARAT BALONU" OLDUĞUNU DÜŞÜNÜYOR
ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), 2 Şubat'ta Çin'e ait olduğu iddia edilen yüksek irtifa istihbarat balonunun ABD ana kıtası üzerinde uçuş yaptığını ve Amerikan ordusunun balonu takip ettiğini açıkladı.
Balonun, Montana eyaletinde aralarında nükleer silah depolarının olduğu bazı hassas askeri tesislerin üzerinden geçtiğini bildiren savunma yetkilileri, balonu, parçaların düşebileceği yerlerde yol açabileceği güvenlik sorunu nedeniyle düşürmeyi tercih etmediklerini ancak müdahale seçeneğini saklı tuttuklarını vurguladı.
Yetkililer, ABD Başkanı Joe Biden'ın konuyla ilgili bilgilendirildiğini, Savunma Bakanı Llyod Austin'in üst düzey komutanlarla konuyu görüştüğünü kaydetti.
Çin'e ait istihbarat balonlarının, ABD hava sahasında tespit edilmesinin ilk olmadığını, son yıllarda benzerlerine rastlandığını ifade eden yetkililer, Pekin Büyükelçiliği kanalıyla Çinli muhataplarını sorunun ciddiyeti konusunda uyardıklarını bildirdi.
ÇİN'DEN "METEOROLOJİ BALONU" AÇIKLAMASI
Çin sözcüleri, sonraki gün yaptıkları ilk açıklamalarda iddiaları doğrulamaktan veya yalanlamaktan kaçındı.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, Pekin'de düzenlenen olağan basın toplantısında, "Verileri toplamaya ve olayı doğrulamaya çalışıyoruz." dedi.
Sözcü Mao, "Çin, sorumlu bir ülke olarak uluslararası hukuka uygun hareket etmektedir. Hiçbir ülkenin egemenliğini ve hava sahasını ihlal etmeye niyetimiz yok. Umarız ilgili taraflar, meseleyi sakin kafayla ele alır." ifadelerini kullandı.
Ancak gün içinde Dışişleri Bakanı Blinken'in, sorun nedeniyle 5-6 Şubat'ta Pekin'e yapacağı ziyareti öteleyeceğine ilişkin duyumların arından Bakanlık, gün içinde yeni yazılı açıklama yaparak balonun Çin'e ait olduğunu kabul etti.
Açıklamada, balonun Çin'e ait sivil bir hava aracı olduğu, meteorolojik araştırma için kullanıldığı, rüzgarlarla sürüklenerek yanlışlıkla ABD hava sahasına girdiği belirtildi.
Kendini kontrol kabiliyeti sınırlı olan hava aracının Batı rüzgarlarının sürüklemesiyle planlanan rotasından çıktığı kaydedilen açıklamada, "Çin tarafı, hava aracının niyet edilmeyen zorlayıcı sebeplerle ABD hava sahasına girmesinden üzüntü duymuştur." ifadelerine yer verildi.
Açıklamada, Çinli yetkililerin, "zorlayıcı sebeplerden" kaynaklanan beklenmedik sorunun çözülmesi için ABD tarafıyla yakın iletişimi sürdüreceği kaydedildi.
WASHİNGTON, AÇIKLAMADAN TATMİN OLMADI
Çin'in ABD hava sahasında tespit edilen yüksek irtifalı balonunun bir meteoroloji balonu olduğu ve hava koşullarından ötürü sürüklendiği açıklaması, Pentagon'u tatmin etmedi.
Pentagon Sözcüsü Tuğgeneral Patrick Ryder, günlük basın toplantısında, "Çin'in açıklamasının farkındayız ancak bunun bir gözetleme balonu olduğunu biliyoruz." dedi.
Ryder, balonun 60 bin fit irtifada ABD'nin iç kesimleri üzerinde uçmaya ve ABD Hava Savunma Komutanlığının (NORAD) balonu izlemeye devam ettiğini söyledi.
Balonun herhangi bir fiziksel tehdit teşkil etmediğini anlatan Tuğgeneral Ryder, aracın manevra kabiliyetine sahip olduğunu vurguladı.
BLİNKEN'İN ZİYARETİ ERTELENDİ
ABD Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, Çin'e ait yüksek irtifa gözetleme balonunun ABD hava sahasında tespit edilmesinin ardından Bakan Blinken'ın 5-6 Şubat'ta Pekin'de yapmayı planladığı ziyaretin iptal edildiği bildirildi
Dışişleri yetkilileri, Çin'in özür beyanını not ettiklerini ancak balonun hava sahasında bulunmasının ABD'nin egemenliğini ve uluslararası hukuku ihlal ettiğini belirterek, kurumlar arasında ve Kongre ile yapılan istişareler sonucunda Blinken'in Çin'e seyahat etmesi için koşulların uygun olmadığı sonucuna varıldığını aktardı.
Yetkililer, Bakan Blinken ve Müsteşar Yardımcısı Wendy Sherman'ın ziyareti erteleme kararını Washington'daki üst düzey Çinli yetkililere ilettiğini kaydetti.
Blinken, Çin'in en kıdemli diplomatı konumundaki Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkezi Dış İlişkiler Komisyonu Direktörü ile telefon görüşmesinde, "Çin'e ait gözetleme balonunun hava sahasındaki varlığının ABD'nin egemenliğini ve uluslararası hukuku açıkça ihlal ettiğini" belirtti.
PLANLANAN GÖRÜŞMELERE ZARAR VERDİ
Blinken, görüşmede, Vang'a "Bu sorumsuzca bir eylemdir ve Çin'in tam da benim planlanan seyahatimden önce bu adımı atmaya karar vermesi, planladığımız kapsamlı görüşmelere zarar vermiştir." ifadelerini kullandı.
Görüşmeye ilişkin Çin tarafından yapılan açıklamada ise Vang'ın, "Çin ile ABD'nin beklenmedik durumlar karşısında farklılıklarını idare etmesi ve yanlış yargılardan kaçınması gerektiğini" dile getirdiği aktarıldı.
Blinken, Güney Koreli mevkidaşı Park Jin ile Washington'daki görüşmesinin ardından düzenlenen ortak basın toplantısında, "Vang Yi'nin, Pekin'deki üst düzey dış politika yetkilisi olarak bunları doğrudan benden duyması önemliydi." dedi.
Çin'de ÇKP Merkezi Dış İlişkiler Komisyonu Direktörü olan yetkili, Dışişleri Bakanı'nın üzerinde ve ülkenin en kıdemli diplomatı sayılıyor.
Koşullar izin verdiğinde Pekin'i ziyaret etmeyi planladığını, ABD'nin balon krizine ve diğer sorunları tartışmak için Çin ile iletişim hatlarını açık tutmayı istediğini vurgulayan Blinken, şunları kaydetti:
"İlk adım, bu istihbarat varlığını hava sahamızdan çıkarmak olacak, şu anda buna odaklanmış durumdayız. Dünya, ABD ve Çin'in ilişkilerini makul şekilde yürütmesini istiyor. Biz, bu sorumluluğa uygun hareket edeceğiz. Çin'deki muhataplarımızın da aynısını yapacağını umuyoruz."