İran'da yeni cumhurbaşkanı seçimleri için geri sayım başladı! Anayasa ne diyor? İbrahim Reisi'nin yerine kim geçecek?

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan'ın helikopter kazasında hayatını kaybettiği açıklandı.

İran devlet televizyonu, Cumhurbaşkanı Reisi'yi taşıyan helikopterin dün geçirdiği kazada kurtulan olmadığını duyurdu.

Helikopterin enkazına 15 saatlik çalışma sonrasında ulaşılırken, Reisi ile Dışişleri Bakanı Abdullahiyan, Tebriz Valisi Malik Rahmeti ve İran lideri Hamaney'in Tebriz Temsilcisi Muhammed Ali Al-i Haşim'in de kazada hayatını kaybedenlerin arasında yer aldığı belirtildi.

Reisi'nin helikopterinde bulunan Devrim Muhafızları Ordusu mensubu 2 üst düzey askeri yetkili ile 3 mürettebatın da kazada yaşamını yitirdiği kaydedildi.

REİSİ'NİN HELİKOPTERİNİN ENKAZI, AKINCI İHA'NIN TESPİTLERİNİN ARDINDAN BULUNMUŞTU
Cumhurbaşkanı Reisi, dün helikopterle, İran-Azerbaycan sınırında bir barajın açılış törenine katılmıştı.

İran devlet televizyonu, Reisi'nin helikopterinin bölgeden dönerken sert iniş yapması suretiyle kaza meydana geldiğini; Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Doğu Azerbaycan Eyalet Valisi Malik Rahmeti ve Tebriz Cuma İmamı Ayetullah Ali Haşim'in de helikopterde bulunduğunu duyurmuştu.

Arama kurtarma ekipleri, olumsuz hava şartları nedeniyle çalışmaların güçlükle sürdüğünü bildirmiş, İran, Türkiye'den havadan arama çalışması yapmak için insansız hava aracı (İHA) talep etmişti.

Türkiye'nin, İran Cumhurbaşkanı Reisi ve bazı yetkililerin geçirdiği helikopter kazasına ilişkin arama faaliyetlerinde görevlendirdiği Akıncı İHA, helikopterin enkazı olabileceği düşünülen ısı kaynağını tespit ederek koordinatlarını İran makamlarıyla paylaşmıştı.

İran devlet televizyonu, Akıncı İHA'nın tespitlerinin ardından bulunan İran Cumhurbaşkanı Reisi ve Dışişleri Bakanı Abdullahiyan'ı taşıyan helikopterin enkaz noktasında yaşam belirtisi olmadığını duyurmuştu.

Düşen helikopterin enkazı

5 GÜNLÜK YAS İLANI
İran lideri Ali Hamaney, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından anayasanın ilgili maddesine göre Cumhurbaşkanlığı görevlerini, seçime kadar Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir'in yürüteceğini bildirdi.

Hamaney'in X medya platformundan Cumhurbaşkanı Reisi'nin helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından taziye mesajı yayımlandı.

Reisi'ye rahmet dileyen Hamaney, İran halkına taziyede bulunarak ülkede 5 günlük genel yas ilan ettiğini duyurdu.

Hamaney, "Anayasa'nın 131'inci maddesine göre Sayın (Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı) Muhbir, yürütme erkinin başında olup, yasama ve yargı erklerinin başkanlarıyla en fazla 50 gün içinde yeni bir cumhurbaşkanı seçilmesini sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapmakla görevlidir." ifadelerini kullandı.

İRAN'DA CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ NE ZAMAN OLACAK?

Reisi'nin ölümünün ardından İran'ın yeni cumhurbaşkanı için ne zaman sandık başına geçeceği merak edilirken İran basınında seçim tarihine ilişkin iddialar dolaşmaya başladı. Azerbaycan gazetesi Yeni Müsavat, seçim için 28 Haziran'ı işaret ederken İran haber ajansı Tasnim ise İran'ın seçim merkezi sözcüsünün tarihin belirlendiğine yönelik iddiaları yalanladığını belirtti. Tasnim'e göre sözcü "Koruyucular Konseyi'ne 14. Cumhurbaşkanlığı dönemi seçimlerinin yapılacağı tarih olarak 8 Temmuz önerildi ve cevabını bekliyoruz, buna göre adayların kayıt tarihi 8 Haziran olacak." dedi.

50 GÜNLÜK SÜRE VERİLMİŞTİ
İran Anayasası'nın 131'inci maddesi, cumhurbaşkanının ölümü halinde cumhurbaşkanının seçilememesi hallerinde, ülke liderinin (Ali Hamaney) atamasıyla, birinci cumhurbaşkanı yardımcısının cumhurbaşkanının yetki ve sorumluluklarını devralmasını öngörüyor.

Meclis başkanı, yargı erki başkanı ve birinci cumhurbaşkanı yardımcısından oluşan kurul, yani yasama, yürütme ve yargı başkanları, yeni bir cumhurbaşkanının en fazla 50 gün içerisinde seçilmesi için süreci düzenlemekle yükümlü.

ANAYASA NE DİYOR?
İran İslam Cumhuriyeti Anayasası'nın 131. maddesi şöyle diyor: Cumhurbaşkanının ölümü, görevden alınması, istifası, yokluğu veya iki aydan fazla hastalanması veya başkanlık süresinin sona ermesi ve yeni cumhurbaşkanının henüz engeller veya buna benzer sebeplerden dolayı seçilmemiş olması örneğin, birinci başkan yardımcısı, liderliğin mutabakatı ile yetki ve sorumluluklarını üstleniyor ve meclis başkanı, meclis başkanı ve meclis başkanından oluşan bir konsey var.

Yargı ve birinci başkan yardımcısı, birinci başkan yardımcısının ölümü veya görevini yapmasına engel olan diğer sebeplerin ortaya çıkması halinde, en geç elli gün içinde yeni bir cumhurbaşkanının seçilmesini sağlamakla yükümlüdür. Başkanın birinci başkan yardımcısı bulunmaz, yerine başka bir kişiyi lider olarak atar.

MUHAMMED MUHBİR BAŞKANLIĞINDA ACİL TOPLANTI
İran'da Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan'ın helikopter kazasında hayatını kaybettiğinin açıklanmasının ardından hükümet kurulu Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir başkanlığında acil toplantı yaptı.

Toplantı sonrası yapılan açıklamada, Reisi ve Abdullahiyan'ın yanı sıra Doğu Azerbaycan Valisi Malik Rahmeti, Tebriz Cuma İmamı Muhammed Ali Al Haşim ve beraberindeki yetkililerin helikopter kazasında hayatını kaybettiği ifade edildi.

İran Anayasayı Koruyucular Konseyi Sözcüsü Tahan Nezif de yaptığı açıklamada, İran Anayasası'na göre Cumhurbaşkanın görevlerini Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir'in devralması gerektiğini belirtti.

İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı Mohammad Mokhbar

Nezif, bunun gerçekleşmesinin de İran Lideri Ali Hamaney'in onayına bağlı olduğunu kaydetti.

Yeni Cumhurbaşkanının seçilmesi sürecine dikkati çeken Nezif, Anayasa'ya göre en fazla 50 gün içinde seçilmesi için Meclis Başkanı, Yargı Erki Başkanı ve Birinci Cumhurbaşkanı Yardımcısından oluşan kurulun gerekli düzenlemeleri yapması gerektiğini ifade etti.

İran'da cumhurbaşkanlığı seçimine girecek adayların Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından onaylanması gerekiyor, Cumhurbaşkanı, onaylanan adaylar arasından halk tarafından seçiliyor.

MUHAMMED MUHBİR KİMDİR?
Muhammed Muhbir, 1955 yılında İran'ın Huzistan eyaletinin Dezful kentinde dünyaya geldi. Elektrik mühendisliği mezunu olan Muhbir, ekonomi planlama ve yönetim ile uluslararası hukuk alanında doktora yaptı.

Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcılığı görevine 2021 yılında getirilen Muhbir, İran Düzenin Çıkarını Belirleme Konseyi Üyeliği, Sina Bank Genel Müdürlüğü, İmam Humeyni'nin Emirlerini Uygulama Kurumu (vakfı) Başkanlığı, Mustazaflar Vakfı İktisadi Teşekkülü Gümrük ve Nakliye Direktörlüğü ve Huzistan Vali Yardımcılığı görevlerinde bulunmuştu.

ABD Hazine Bakanlığı, Ocak 2021'de yaptığı açıklamada, İran lideri Ali Hamaney'e bağlı şekilde faaliyet gösteren ve Muhbir'in başkanı olduğu İmam Humeyni'nin Emirlerini Uygulama Merkezinin "siyasi muhalifler, dini azınlıklar ve sürgündekiler dahil olmak üzere rejim muhaliflerine ait topraklara ve mülklere el koyduğunu" iddia ederek, Merkezin ve yöneticilerinin yaptırım listesine alındığını duyurmuştu

HAMANEY'İN MUHBİRİ

ABD gazetesi The New York Times, Muhbir'in, İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e sıkı sıkıya bağlı büyük iş gruplarında uzun bir geçmişi olan muhafazakar bir siyasi aktör olduğuna dikkat çekti.

SON GÖRÜNTÜSÜ
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, helikopter kazası öncesinde 19 Mayıs'ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Azerbaycan-İran sınırındaki Aras Nehri üzerinde bulunan Hudaferin Barajı'nın açılışı için bir araya geldi.