İş Kanunu'nun 41. maddesine göre, fazla çalışmasüresi toplamının yılda 270 saatten fazla olamayacağı hükmü getirildi. Bu süreyi aşan çalışmalarda işveren işçisine fazla ücreti ödüyor. Eğer ödeme yapılmazsa işçi arabuluculara başvurabiliyor. Ancak burada da işçiden fazla çalışmasının ispatı isteniyor.
FAZLA MESAİ TANIKLA KANITLANABİLİR
Yargıtay'a göre, işçinin fazla çalışma ücreti isteyebilmesi için öncelikle fazla çalışmanın işverence istendiğini kanıtlaması gerekir. Yargıtaya göre, fazla çalışma iddiasını işçinin, karşı iddiayı ve özellikle ücreti ödeme savını da işverenin kanıtlaması gerekir. Bunun için işçinin fazla çalışma saatlerini kanıtlaması için tanıklara ihtiyacı var. Bordrolarda fazla çalışma ve tatil sütunu bulunduğu halde bu sütunun boş bırakılmış olması, işçinin fazla çalışma yapmadığının kanıtı olarak kabul edilmiyor. Böyle bir bordronun işçi tarafından ön koşulsuz imzalanması bu haktan vazgeçilmesi anlamında yorumlanamıyor.
FAZLA MESAİNİN ÜCRETİ NE KADAR?
Çalışana her bir fazla saat çalışma için verilecek ücret çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödeniyor. Fazla süreli çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödeniyor. Ancak taraflar anlaşarak daha yüksek oranda bir zamlı ücret ödenmesini kararlaştırabilirler.
BU MESLEKLER FAZLA ÇALIŞAMAZ
Bazı mesleklerin fazla mesai yapması kanunca yasak. Örneğin, yer altı maden işlerinde zorunlu ve olağanüstü fazla çalışma yapılması mümkün, normal fazla çalışma yapılması yasak. Fazla Çalışma Yönetmeliğine göre, günde en çok 7,5 saat çalışılabilecek veya 7,5 saatten az çalışmayı gerektiren işlerde, gece çalışmalarında, maden ocakları işleri, kablo döşenmesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer veya su altında çalışılacak yerlerde fazla çalışma yapılamaz.
Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu işler bakımından gece döneminde 7,5 saatten daha fazla çalışma yapılması mümkündür. 18 yaşından küçük olanlara ve iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılmış olsa bile, sağlıklarının elvermediği hekim raporuyla belgelenen işçilere, yeni doğum yapan ve çocuk emziren işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
GÜNLÜK DİNLENME SÜRELERİ
"Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz" diyen Uzm. Arb. Avukat Sümeyye Öcal, "Servisle işyerine gelmek için geçirilen zaman da çalışma süresine dahil değildir. Bu nedenle çalışanlar günlük çalışma süresini ara dinlenmeleri çıktıktan sonra ve işbaşı yaptıkları saat üzerinden hesaplamalı. Günlük çalışma süresi 9 saat olan bir iş yerinde, bunun 7,5 saati çalışma süresi, 1 saati yemek, 15'er dakika dinlenme molasıdır. Bu da çalışma süresinden sayılmıyor. Haftalık 45 saat sınırı aşılabilir ve aşıldığında çalışana fazla mesai karşılığı ücret ödenmesi gerekir. Ancak günde en fazla 11 saat çalışılabilir. Her ne şart altında olursa olsun günde 11 saatten fazla çalışılamaz. İşçinin rızası olsa bile 11 saatten fazla çalışmaya izin verilmez" dedi.
FAZLA MESAİ HESAPLAMA FORMÜLÜ
Hafta içi mesaisi hesaplama örneği: Bir personel hafta içi her gün 1'er saatten toplam 5 saat mesaiye kalmış ve normal saatlik ücreti 10TL ise:
Haftalık 45 saatin altındaki mesailerde:
(Normal saat ücreti=10TL)+(saatlik %25 mesai farkı=2.5TL)x(toplam mesai saati=5)=62.5TL şeklinde hesaplanır.
Hesap makinesi için formül:
(toplam mesai saati) x (Normal saat ücreti) x (mesai farkı %'si) + = (5 x 10 x 25% + =) 62,5TL
Haftalık 45 saati aşan mesailerde:
(Normal saat ücreti=10TL)+(saatlik %50 mesai farkı=5TL)x(toplam mesai saati=5)=75TL şeklinde hesaplanır.