Yıpranma hakkı ne demek? Mevcut durumda Türkiye'de 18 meslekte yıpranma payı bulunuyor. Yıpranma payı ile çalışma koşulları ağır olan mesleklerden daha çabuk emekli olunması amaçlanıyor. Örneğin yıpranma payı hakkına sahip olan mesleklerde çalışana çalıştıkları her yıl için ilave 90 gün fiili hizmet zammı veriliyorsa, 12 ay çalışan bir personel, 15 ay çalışmış gibi kabul ediliyor. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda "fiili hizmet zammı" olarak geçen yıpranma payı ile çalışma koşullarının ağır olması sebebiyle diğer mesleklere nazaran daha fazla efor sarf edilen ve diğer mesleklerden daha fazla yıpranmaya maruz kalınan işlerde daha çabuk emekli olunması amaçlanıyor.
5510 sayılı Kanun'un 40. Maddesi'ne göre, hizmet akdine tabi olarak çalışanlar ile bazı kamu görevlilerinden, yine aynı maddede sayılan işyerlerinde, sayılan işlerde çalışanlar hakkında fiili hizmet süresi zammı uygulanmaktadır. Fiili hizmet süresi zammı, uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Bu sürelerin bir kısmı da 3 yılı geçmemek üzere; emeklilik yaş hadlerinden indirilir.
Dolayısıyla, fiili hizmet süresi zammının, uzun vadeli sigorta kollarından sağlanacak yardımlarda dikkate alınacağı açıktır.
Bu nedenle, yaşlılık aylığı almakta iken, aylığı kesilmeksizin hizmet akdine tabi olarak çalışmaya devam edenler için, zaten uzun vadeli sigorta kollarından kendilerine aylık bağlanmış olduğundan, fiili hizmet süresi zammı uygulaması söz konusu değildir.
Zira SGK'nın 2013/11 sayılı genelgesinde "Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde ve işlerde malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta kollarına tabi çalışanlar fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacaktır.
Bunların dışında kısa vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlarla yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra aylıklarını kestirmeksizin sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar ise fiili hizmet süresi zammından yararlandırılmayacaktır" denilerek konu açıklığa kavuşturulmuştur.
YIPRANMA PAYI OLAN MESLEKLER
Kurşun ve arsenik işlerinde çalışanlar 60 - 90 gün
Cam fabrika ve atölyelerinde çalışanlar 60 gün
Cıva üretimi işleri sanayinde çalışanlar 90 gün
Çimento fabrikalarında çalışanlar 60 gün
Kok fabrikalarıyla Termik santrallerde çalışanlar 60 gün
Alüminyum fabrikalarında çalışanlar 60 gün
Demir ve çelik fabrikalarında çalışanlar 90 gün
Döküm fabrikalarında çalışanlar 60 gün
Asit üretimi yapan yerlerde çalışanlar 90 ile 180 gün
Madenlerin yer altında çalışanları 180 gün
Radyoaktif ve doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler radyoiyonizan maddelerle veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları yapılan işler ile yapılan işlerde çalışanlar 90 gün.
Su altında çalışanlar 60 gün
Türk Silâhlı Kuvvetlerinde Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaşlar ve sözleşmeli erbaş ve erler 90 gün
Emniyet ve MİT mensupları 90 gün
İtfaiye veya yangın söndürme işlerinde çalışanlar 60 gün
Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışan gazeteciler 90 gün
TRT'de Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışanlar 90 gün
Türkiye Büyük Millet Meclisi Yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanlar 90 gün fiili hizmet zammı alıyor.
YIPRANMA PAYI NEDİR?
Mevcut durumda Türkiye'de 18 meslekte yıpranma payı bulunuyor. Yıpranma payı ile çalışma koşulları ağır olan mesleklerden daha çabuk emekli olunması amaçlanıyor. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda "fiili hizmet zammı" olarak geçen yıpranma payı ile çalışma koşullarının ağır olması sebebiyle diğer mesleklere nazaran daha fazla efor sarf edilen ve diğer mesleklerden daha fazla yıpranmaya maruz kalınan işlerde daha çabuk emekli olunması amaçlanıyor.
Örneğin yıpranma payı hakkına sahip olan mesleklerde çalışana çalıştıkları her yıl için ilave 90 gün fiili hizmet zammı veriliyorsa, 12 ay çalışan bir personel, 15 ay çalışmış gibi kabul ediliyor. Buna göre, normalde her yıl emeklilikte 360 gün olarak kabul edilirken, fiili hizmet zammı kapsamındaki mesleklerde her yıl 360 güne ilave olarak 60 ile 180 gün arasında değişen oranlarda prim ödeme gün sayısı ilave ediliyor. Yani, normal bir işte çalışanın emekliliğinde yılda 360 gün dikkate alınırken, fiili hizmet zammı kapsamındaki işlerde 420 ile 540 gün arasında prim ödeme günü dikkate alınıyor.