Pandemiyle birlikte 2020 yılı Nisan ayından bu yana çalışma hayatında birçok yenilik ile karşılaştık. Uzaktan çalışma, kısmi çalışma gibi kavramlar hayatımıza girdi. İş Kanunu'na getirilen geçici madde ile iştem çıkartmak yasaklanırken işverenlere tek taraflı ücretsiz izne gönderme yetkisi verildi. Burada işçinin mağduriyetini önlemek için de nakdi ücret desteği getirildi. Yine bu dönemde kısa çalışma ödeneği şartları esnetilerek milyonlarca işçinin maaşını devlet ödedi.
30 Haziran itibariyle kısa çalışma ödeneği fesih yasağı ve tek taraflı ücretsiz izin gibi uygulamalar sona erdi. Bugünden itibaren de hem çalışanlar hem de işverenler için yeni bir dönem de başlamış olacak. Bu yeni dönemin detaylarına biraz bakalım.
1)KISA ÇALIŞMA İLAÇ OLDU
Pandemi döneminde milyonlara verilen 661 milyar liralık desteğin öne önemlilerinden birisi de kısa çalışma ödeneği oldu. Özellikle zorda olan, üretimi kısmen ya da tamamen durmuş bulunan işletmelerde çalışanların maaşlarını devlet ödedi. Bu sayede hem işçiler maaşsız kalmadı hem de işverenler bu zor zamanlarda işçisini kaybetmeyip önemli bir mali yükten de kurtulmuş oldu. Yasa gereği işçiler brüt maaşlarının yüzde 60'ını aldılar. Burada tavan ücret de brüt asgari ücretin yüzde 150'si olarak uygulandı. Kısa çalışma ödeneği süresi birkaç kez uzatılarak destek miktarı artırıldı. 30 Haziran itibariyle pandemi sebebiyle ortaya çıkan kısa çalışma dönemi bittikten sonra çalışanlar normal mesailerine dönebilecek. Bu durumda haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresi uygulanacak, maaşlar işverenler tarafından tam olarak yatırılacak. Yine kısa çalışma döneminde yatırılmayan ya da eksik yatırılan primler de 30 gün üzerinden ödenmeye başlayacak.
2) FESİH YASAĞI BİTİYOR
Pandeminin ilk defa ülkemizde görüldüğü Mart 2020 tarihinden itibaren uygulanan fesih yasağı da 30 Haziran 2021 itibariyle sona erdi. Bu tarihe kadar iş sözleşmeleri bazı istisnalar dışında sona erdirilemeyecek. İş kanunu geçici onuncu maddesi ile getirilen fesih yasağı pandemi döneminde istihdamın korunması adına çok önemli bir işlev görmüş ve değişik tarihlerde uzatılmıştı. 30 Haziran 2021 sonrasında yapılacak işten çıkartmalar yine is kanunun ilgili hükümleri gereğince yapılacak sebepsiz çıkışlarda çalışanlara tazminatları 1475 sayılı yasanın 14.maddesi gereğince ödenecek. Ancak fesih yasağı kalksa bile ilave istihdama getirilen kredi ve prim teşvikleri devam ediyor. Bu noktada ticari hayatın canlandığı bir dönem olması sebebiyle işten çıkartmaların az olması hatta teşviklerin de etkisiyle ilave istihdamın sağlanmasını bekliyoruz.
3) TEK TARAFLI ÜCRETSİZ İZİN ARTIK YOK
İş Kanunu geçici onuncu maddesiyle getirilen fesih yasağı ile birlikte ücretsiz izin hakkı da işverenlere tanınmıştı. Fesih yasağının yani işten çıkartma yasağının olması işverenler açısından bir zorluk oluşturacağı için yasa koyucu burada işverene tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı da tanımıştı. Yasa gereği ücretsiz izin tek taraflı olamazken burada işveren ve işçinin karşılıklı rızası aranıyor. Ancak bu dönemde fesih yasağı olduğu için bu hak geçici olarak tanındı. Bu durumda çalışanlar mağduriyet yaşayacağı için bu kez yasa koyucu nakdi ücret desteğini getirerek ücretsiz izinde olan çalışanlara karşılıksız maaş ödenmesine karar verdi. Bu sayede işveren işçiyi işten çıkartamadı ama ücretsiz izne yollayabildi, işçi de ücretsiz izindeyken son artışla birlikte aylık 1.500 TL ücret alabildi.
30 Haziran itibariyle fesih yasağı ve dolayısıyla tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı veren geçici onuncu madde hükümleri ortadan kalkacak. Bu tarihten sonra artık normal düzene geçilecek. Ücretsiz izin uygulaması da yine İş Kanunu'nda tarif edildiği gibi yapılacak. İş Kanunu'nun yirmi ikinci maddesi "Çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir. Taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilir." hükmünü getirmiştir. Ücretsiz izin işçinin ücretini almasını engelleyen bir durum olarak işçi aleyhine esaslı değişiklik niteliği taşımaktadır. Bu yüzden işçinin rızası olmadan ücretsiz izin uygulaması yapılamayacak, yapılırsa işçiye haklı fesih ile tazminat hakkı verecektir.
NELER SONA ERİYOR?
*Kısa çalışma ödeneği bitiyor
*Fesih yasağı uygulanmayacak
*İşveren tek taraflı ücretsiz izne gönderemeyecek
*Nakdi ücret desteği sona erecek
NELER DEĞİŞECEK?
*Kısa çalışma bitiminde normal çalışma ve mesai başlayacak
*İşçiler günlük 7.5 haftalık 45 saat çalışacak.
*Primleri 1 ay için 30 gün üzerinden yatırılacak
*Çalışanlar maaşını işverenden ve sözleşmesinde yazan miktar üzerinden tam alacak
*1 Temmuz itibariyle sözleşmeler sona erdirilebilecek
NELER YAPILDI?
EMEKLİYE
*En düşük emekli maaşı 1.500 TL'ye çıkartıldı
*Maaş artışından 645 bin emekli yararlandı
*Emekli ikramiyelerine zam yapıldı 1.100 TL oldu
ÇİFTÇİYE
*Çiftçilerin ürünlerinin alım fiyatları açıklandı TMO devreye girdi
*Kuraklıktan zarar görenlerin banka ve kooperatif borçları ertelendi
*Hal yasası ile ürünlerin değer bulması için çalışmalar başladı
*Sözleşmeli tarım yasası Meclis'e geldi
ESNAFA
*848 bin esnafa uygun şartlarda kredi açıldı
*1.2 milyon esnafa 4.4 milyar liralık ciro, kira desteği verildi
*1.3 milyon esnafa 4.6 milyar liralık hibe desteği başlatıldı
*219 milyar liralık vergi ve prim ödemeleri ertelendi
*Prim ve vergi borçlarına yapılandırma getirildi
SOSYAL DESTEK
*800 bin vatandaşa 6 ay ödemesiz nakit desteği kredisi verildi
*7 milyon haneye sosyal destek ödemeleri yapıldı
*Tüm sosyal ödemelerin toplamı 181 milyar lirayı buldu
ÇALIŞANLARA
*3,7 milyon çalışana kısa çalışma ödeneği verildi
*1 milyon vatandaş işsizlik ödeneği aldı
*2,8 milyon çalışana nakdi ücret desteği verildi
*Fesih yasağı 30 Haziran'a kadar uzatıldı
*Çalışana ödemeler 67,5 milyar liraya ulaştı
FİRMALARA
*400 bin firmaya uygun şartlarda kredi kullandırıldı
*Nakit desteği kredilerinin toplamı 315 milyar lirayı buldu
*Vergi ve prim ödemeleri ertelendi
*Birçok sektörde KDV oranları düşürüldü
*KÇÖ ile işyerleri ayakta tutuldu
*Toplam 26 milyar liralık vergi 4 milyar liralık primden vazgeçildi
*Nefes kredisi devreye alındı
*İlave istihdama 500 bin lira kredi başlatıldı
*Yapılandırma yasası ile borçların faizleri silindi taksit imkanı getirildi