Gıda fiyatlarındaki fahiş artışlarla mücadele gün geçtikçe artarak devam ediyor. Özellikle piyasaya hakim marketler için hem Ticaret Bakanlığı hem de Rekabet Kurulu devreye girerek denetim ve incelemelerini sürdürüyor. Tarladan çatala kadar yüzde 400'ün üzerinde artan gıda fiyatları bu süreçte aracılarla yükseliyor. Tarladan çıktıktan sonra 8'e yakın el değiştiren ürün bu süreçte kar, komisyon ve vergilerle artarken bir yandan da yüzde 20-25 oranında fire veriyor. Erken uyarı sistemi gibi tedbirler ve hal yasasında yapılacak düzenlemelerle bu sorunlara çare bulunacak.
Bu arada piyasaya hakim konumundaki büyük market zincirlerinin fiyat belirlemedeki yöntemleri ve tedarikçi-üretici üzerinde kurdukları baskılarda bir bir deşifre olmaya başladı. Şu anda piyasaya hakim olan 4 büyük marketin sektördeki pazar payı yüzde 74'e ulaştı. Bir yandan tedarikçi ve üretici üzerinde hakimiyet kurulurken bir yandan da yerel zincirler ve esnaf ezilmiş oldu. Büyük marketler ve bazı sanayiciler bu hakim durumu da kullanarak, ürününü satmak ve o raflarda yer almaktan başka çaresi olmayan tedarikçi ve üreticiyi zora sokarak istedikleri fiyattan alım yapabiliyor. Satışlarını vatandaşa peşin yapmalarına rağmen Ödemeleri ise en az 3 ay olmak üzere uzun vadelerde yapıyor.
Düşük fiyat belirleyerek aldıkları ürünü de yine yaygın şube ağları sayesinde yüksek karlarla satabiliyor. Özellikle sebze meyvede hal kayıtlarına girmeden üreticiden alınan ürünler büyük depolarda tutulabiliyor ve piyasada fiyat oluşturulabiliyor. Yine tedarikçilerin o marketin şubelerinde ürünlerini satabilmeleri için yüksek miktarda raf paraları istenebiliyor. Bir yandan da marketin reklam, tanıtım, promosyon gibi maliyetleri tedarikçi ve üreticilere çıkartılabiliyor. Hatta raflara giren tedarikçiden personel parası isteyenler bile oluyor.
Bu arada özel markalı ürünler ile hem üretici hem de satıcı konuma gelerek yine fiyatı ya da ürünün gramajını istedikleri gibi belirleyebiliyorlar. Böylece daha düşük gramajlı ürünlerde sanki 'indirim' varmış gibi bir algı oluşturuyorlar.
İşte büyük marketlerin adım adım piyasada fiyat belirleme yöntemleri…
1)Ne yapıyorlar?:
Her bölgede şubelerle piyasaya hakim oluyorlar.
Tedarikçiler ve üreticiler üzerinde baskı kuruyorlar .
Yüzde 74'e ulaşan Pazar payları ile esnafı ve yerel zincirlerin rekabetini yok ediyorlar.
Raf parası, reklam parası, promosyon bedeli gibi ek maliyetler çıkartıyorlar.
Personel giderlerini bile tedarikçiye yükleyenler var.
Satışları peyin yapmalarına rağmen tedarikçi ve üreticiye ödemeler 3 aydan önce yapılmıyor.
2)Fiyatlar nasıl artıyor:
Üreticiden istedikleri fiyata aldıkları ürünü yüksek karla satıyorlar.
Aynı ürünü farklı marketler farklı fiyata satıyor, etiketi keyfi belirliyor.
Farklı şubelerde farklı fiyatlar uyguluyorlar.
Raf ve kasa arasında fiyat farkı ile tüketici aldatılıyor.
Reklam aldatmacası ile gram oyunu onanıyor. Özel markalı ürünlerle hem üretici hem satıcı olup fiyat belirliyorlar.
3) Üretici eziliyor: Marketler sözleşmeli üretim ile fiyatları düşürüyor.
Hakim konumları sebebiyle üretici fiyatını artıramıyor.
Kurdukları farklı isimdeki şirketlerle hallerde toptancı gibi görünüyorlar.
Büyük depoları ile stok yapıp fiyatları belirliyorlar
4) Şimdi ne olacak: Yapılan denetimler ile fiyat oyunları deşifre edilecek.
Rekabet kurumu soruşturması ile tekel oyunu çözülecek.
Hal yasası ile üretici tüketici ile buluşacak.
Perakende yasası ile tedarikçi kurtarılacak.
Kooperatif marketleri ve tanzim satışlar piyasayı regüle edecek.
Erken uyarı sistemi, gıda bankacılığı gibi yöntemlerle tarladan çatala süreçteki sorunlar anında görülüp çözülecek.
ÜÇ MARKET ÜÇ FİYAT
Fiyat belirlerken marketlerin keyfi davrandıkları aynı ürünün farklı fiyatlarla satılmasından anlaşılıyor. Yaygın üç marketin fiyatlarına baktığımızda aralarında yüzde 100'e yakın fiyat farkı olduğu görülüyor.
Hatta bazı ürünlerde aynı marketin farklı şubelerinde farkı fiyatlar olduğu da görülüyor. Bazı ürünlerde raf ve kasa arasında fiyat farkı ortaya çıkıyor. Yine bazı ürünlerde gramlar düşürülüp ambalaj değiştirilmeyerek gizli zam yapılıyor. İşte üç markette ürünler arasındaki fiyat farkları…
ÜRÜN AYNI FİYAT FARKLI
Ürün Market 1 Market 2 Market 3
Havuç 6.95 4.99 8.95
Salatalık 5.30 7.45 13.50
Soğan (kuru) 2.45 1.69-4.25 5.55
Kabak (sakız) 8.45 9.99 10.90
Armut 9.95 9.90-14.90 18.90
Üzüm 8.79 9.99 15.90
Patates 3.95 4.45 6.95
Şeftali 9.95 14.90 18.90
Domates 4.95 7.99 12.90
Kavun 2.99-3.99 4.45 4.99
Sivri biber 7.40 10.45 12.90
Yeşil mercimek 11.50-21.50 11.50-28.90 19.50-19.95
Kırmızı mercimek 11.50-19.50 13.50-23.90 18.50-25.75
Patlıcan 7.45-9.95 7.99-10.90 12.50
Taze fasulye 6.90- 19.90 13.45 21.90-23.90
Nohut 8.90 10.75-26.90 19.95
Kuru fasulye 11.50-20.50 13.75-21.90 20.50