Rus oligarkları doğuran süreç, Gorbaçov'un 1985'te Sovyetler Birliği'nin başına geçmesiyle başlıyor aslında. 'Perestroyka' denilen reformlara hız veren Gorbaçov, serbest piyasanın da önünü açmak istiyordu. Kooperatifleri teşvik etti. Kabiliyeti olanlar için bu iyi bir fırsattı.
Özel teşebbüsün neredeyse mümkün olmadığı bir ortamda kendi işletmelerine sahip olabileceklerdi. Özellikle Komünist Parti içinde iyi bağlantıları olanlar bu fırsatları çok daha güzel değerlendirebilirdi. Nitekim öyle olacaktı. Sonradan 'Oligark' adıyla milyarderler listesine girecek 'kabiliyetli' isimlerin çoğu o günlerde henüz sıradan işlerde çalışıyordu. Kimi sade bir devlet memuru, kimi ortalama bir parti görevlisi, kimi de taksi şoförüydü... Tabii daha iyi yetişmiş, partinin ve zengin devlet işletmelerinin yönetiminde olanlar da vardı. Sonradan herkes 'fırsatlar'ı değerlendirebildiği ölçüde ilerleyecekti. Kimi banka kuracak, kimi ucuza aldığı petrolü ve madenleri misliyle kâr edecek şekilde ihraç edecekti.
ÖZELLEŞTİRME ZENGİNLERİ
Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte özelleştirmeler de başladı. Yeltsin döneminde bu süreç daha da hızlandı. Zaten ülke toz duman olmuştu. Göz gözü görmüyordu. Ancak özelleştirilen fabrikaların yöneticileri ve süreci yakından takip eden bazıları önlerindeki fırsatı çok iyi görüyorlardı. Fırsatı kaçırmadılar. Çoğu neredeyse hiç para ödemeden çok önemli fabrikaların sahibi oldular. Madenler, medya şirketleri, enerji tesisleri, petrol kuyuları ve daha birçok değerli işletme kooperatifler döneminden beri daha da gelişen bu isimlere geçmeye başladı. Birbirlerini kolluyorlardı. Bazı ihalelere dışarıdan kimseyi sokmamaya başladılar. Çok değerli devlet şirketleri neredeyse 'çerez' fiyatına sonradan 'oligark' olarak isimlendirilecek bu şanslı kişilere satılıyordu.
PARA VE SİYASET KOL KOLA
Para gücünü ele geçiren oligarklar, artık siyasete tesir ve nüfuz edebilecek güçteydiler. Boris Berezovsky bu süreçte Yeltsin'in en yakınındaydı ve öne çıkan en etkin isimdi. 1996 seçimlerinde Yeltsin'i bütün güçleriyle desteklediler. Medya onların elindeydi. Seçim kampanyasının maddi külfetini de yüklendiler. Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmezdi nasılsa... Öyle de oldu. Yeltsin seçimi kazanınca onların desteğini unutmadı. Rusya'nın ekonomik ve mali düzeni neredeyse onlara göre dizayn ediliyordu. Öyle güçlüydüler ki IMF'den ne kadar borç alınacağından, kimin başbakan olacağına kadar her siyasi konuya müdahil olabildikleri konuşuluyordu. Onlar kazandıkça Rus hazinesi kaybediyor, ekonomi küçülüyordu. Paralar da Rusya içinde yatırıma dönüştürülmek yerine, yurtdışına özellikle off-shore hesaplara aktarılıyordu.
PUTİN'İN YENİ DÜZENİ
Oligarklar, Yeltsin sonrasının hesabını yapmaya başladılar. Düzenlerini bozmayacak birinin gelmesi onlar için hayati önemdeydi. Bunu çok iyi biliyorlardı. Nitekim Yeltsin'in yerine geçen ismin, onlardan bazılarına karşı tavrı; bu öngörülerinin ne kadar hayati olduğunu acı bir şekilde gösterecekti.
SİYASETTEKİ GÜÇLERİNİ KIRDI
İddiaya göre Berezovky'nin başını çektiği bazı oligarklar, Yeltsin'in yerine Putin'in gelmesi için çalışmışlardı. Ancak Putin, seçildikten sonra ne Berezovsky ile ne de onun kadar güçlü ve zengin diğerleriyle yıldızı hiç barışmadı. Kendi gücünü tahkim eden Putin, önce oligarkların siyasetteki gücünü kırdı. Sonra da ekonomik tekellerine son vermek için harekete geçti. Kimi açılan davalardan mahkûm oldu, kimi Sibirya'ya sürgün edildi. Daha kurnaz olanları yurtdışına kaçarak kendini kurtardı. Putin, kendi hâkimiyetini kabul etmeyenleri Rusya'nın dışına itti. Başta Putin'e kafa tutabileceğini düşünenlerin bir kısmı sonradan Putin'e tabi oldular. Putin kendi sistemini kurdu. Onun dostu konumunda olanlar işlerini daha da geliştirerek güçlendiler. Putin, çocukluk arkadaşları ve KGB'deki yoldaşlarından da kendi oligarklarını da oluşturmayı başardı. Kimi Putin'in Avrupa ülkelerindeki finansal bir kolu gibi oldu. Rusya'da bir dönem kapanmıştı. Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov'un "Rusya'da oligark dönemi çoktan kapandı" diyerek de yeni dönemin altını çiziyordu.
AB'DEN PUTİN'İN KIZININ VAFTİZ BABASINA YAPTIRIM
Avrupa Birliği şimdiye kadar Rusya'daki 680 kişinin ve 53 şirketin AB'deki varlıklarını dondurdu ve seyahat yasağı uyguladı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in kızının vaftiz babası Rus oligark Sergei Roldugin'in de dahil olduğu 26 Rus iş insanının daha yaptırım listesine alındığı belirtildi.
PUTİN'İN GİZLİ SERVETİNİN ANAHTARINI ELİNDE TUTUYOR
Eskiden yüksek profilli bir orkestra çellisti olan 71 yaşındaki Sergei Roldugin Putin'in en yakın arkadaşlarından biri. Batı medyası dışarıdan mütevazi bir müzisyen olarak görünen Roldugin'in Putin'in gizli servetinin izini sürmenin anahtarını elinde tuttuğunu iddia ediyor.
KARA PARA AKLAMA İDDİASI
ICIJ'nin soruşturmasına göre, Roldugin, Putin'in gizli finansal ağının bir parçası olarak bankalar ve denizaşırı şirketler aracılığıyla en az 2 milyar doların aklanmasından sorumlu. Kamuoyuna sızan Panama Belgeleri'nde Roldugin'in kara para akladığı belirtilmiş ve kişisel olarak yüz milyonlarca Dolar kâr elde ettiği iddia edilmişti.
İNGİLTERE'DEN İLK YAPTIRIM ONLARA
Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle Batı'nın Rusya'ya ekonomik yaptırımları gündeme geldi. Bu kapsamda ilk tedbirlerden biri Rus işinsanlarının bankalardaki paralarına geldi. İngiltere, bazı Rus oligarkların İngiliz bankalarındaki milyarlarca dolarını dondurdu. Kimi raporlara göre, Rus ultra zenginlerinin İngiliz bankalarında 800 milyar dolardan fazla parası var. Şimdi bu para da risk altında.
Peki kim bu ultra zengin Rus oligarklar? İşte isim isim liste:
Gennadi Timçenko-30 milyar dolar
Rusya'nın en zenginlerinden biri. Serveti 30 milyar dolara yakın. Enerji ve altyapı yatırımları var. Büyük petrokimya şirketlerinin de hissedarı. Ortak olduğu bir banka da var.
Boris Rotenberg-2 milyar dolar
Doğalgaz boru hatları ve büyük altyapı ve üstyapı projeleri inşa ediyor. Ayrıca enerji şirketleri de var. 2 milyar dolara yakın bir servetin sahibi.
Igor Rotenberg-1.5 milyar dolar
Boris Rotenberg'in kardeşi ve ortağı. 2018'den beri ABD'nin yaptırım listesindeydi. Gazprom'un eski yöneticilerinden. 2019 verilerine göre 1.5 milyar dolarlık bir serveti yönetiyor. Igor ve Boris Rotenberg'in büyük kardeşleri Arkady Rotenberg, Putin'in çocukluk arkadaşlarından biri...
VE DİĞER OLİGARKLAR
Boris Berezovski-3 milyar dolar
Devlet kurumlarında görev yapan bir matematikçiydi. Yeltsin döneminde Rusya'nın en zenginlerinden biri oldu. Putin döneminde Rusya'dan kaçmak zorunda kaldı. Bir röportajında oligarkları "Yeltsin'in yarattığı kişiler" olarak tanımladı. 2013'te Londra'daki evinde ölü bulundu. Ölümü Rus istihbaratıyla ilişkilendirildi. Yaklaşık 3 milyar Dolar serveti vardı.
Roman Abramoviç-14 milyar dolar
Putin'e en yakın oligarklardan biri olarak gösteriliyor. Sovyet döneminde başlayan ticari hayatı Putin döneminde zirveye çıktı. İngiliz Chelsea futbol kulübünü Putin'in emriyle aldığı iddia edildi. Yaklaşık 14 milyar dolarla Forbes'un en zenginler listesindeydi, şimdi İngiltere'nin yaptırım takibinde.
Mihail Hodorkovski-15 milyar dolar
Sovyet döneminde ünlü petrol şirketi Yukos'un yöneticilerindendi. Özelleştirme sonucunda diğerleri gibi zengin oldu. Putin döneminde tutuklandı. Bir süre hapis yattıktan sonra serbest kaldı. 15 milyar dolarlık servetiyle Forbes'un zenginler listesinde.
Leonid Mihelson-23 milyar dolar
Mühendisti. Sovyetler döneminde devletin petrol şirketlerinde görev yapıyordu. Şimdi Rusya'nın en büyük doğalgaz şirketlerinden Novatek'in büyük hissedarlarından biri. 23 milyar dolara yakın serveti var.
Vlademir Lisin-26 milyar dolar
Bir kömür madeninde teknisyendi. Metalurji eğitimi aldı. Sovyet metal şirketinde yöneticiydi. Şimdi Rusya'nın en büyük çelik üreticisi olan holdingin büyük hissedarı. 26 milyar dolarlık bir servete sahip.
Alişer Usmanov-16 milyar dolar
Bir dönem Gazprom'un metal madenler bölümünde yöneticiydi. Kereste ve maden sektöründen servet yaptı. Bir röportajında "Rusya'da artık tek bir Oligark kaldı" dedi. Ancak onun kim olduğunu veya kimi kastettiğini söylemedi. Yaklaşık 16 milyar dolarlık serveti bulunuyor.
Aleksandr Lebedev-3 milyar dolar
KGB döneminden beri Putin'in yakın dostu olduğu iddia ediliyor. Ekonomi eğitimi almış. İngiltere'de dört gazetenin sahibi. Rusya'da da gazetesi var. Yaklaşık 3 milyar dolarlık serveti bulunuyor.
Vlademir Potanin-30 milyar dolar
Rusya'nın dev nikel şirketlerinden birinin sahibi. 30 milyar dolara yakın serveti var. Londra'da boşanma davası açtığı eşi tazminat olarak 5 milyar Sterlin istemişti.
Vahid Alekberov-20 milyar dolar
Rusya'nın en büyük petrol şirketlerinden birini yönetiyor. Forbes'un en zenginler listesinde. 20 milyar dolar serveti var. 70 metrelik ultra lüks yatıyla gündem olmuştu.
"SAVAŞA KARŞIYIZ"
Ünlü Rus iş insanı ve Rusya'nın en büyük bankalarından Tinkoff'un kurucusu Oleg Tinkov, Ukrayna'daki durumun kabul edilemez olduğunu ve savaşa karşı olduğunu söyledi.
Tinkov, sosyal medya sitesi Instagram'dan yaptığı açıklamada, bir süre önce kurduğu fonla, kan kanseri olan insanların hayatlarını kurtarmaya çalıştıklarını anlattı.
Kendisinin de kanserle mücadele etmek zorunda kaldığını dikkati çeken Tinkov, "Yaşamın ne kadar kırılgan olduğunu bizzat kendim gördüm. Şimdi Ukrayna'da her gün masum insanlar ölüyor, bu kabul edilemez bir durum." değerlendirmesinde bulundu.
Tinkov, devletlerin parasını savaş yerine insanları iyileştirmek için kullanmaları gerektiğine işaret ederek, "Biz bu savaşa karşıyız." ifadesini kullandı.
Daha önce de Rus milyarder Mikhail Fridman ve Oleg Deripaska, Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırısına karşı çıkarak "barış" çağrısında bulunmuştu.
ASLA CEVAP OLAMAZ!
Daha önce de Rus milyarder Mikhail Fridman ve Oleg Deripaska, Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırısına karşı çıkarak "barış" çağrısında bulunmuştu.
The Guardian'da yer alan habere göre, yatırım şirketi LetterOne'ın (L1) sahibi Ukrayna doğumlu Rus milyarder Fridman, çalışanlarına, "Savaş asla cevap olamaz" ifadesini kullandığı bir e-posta gönderdi.