SOSYAL güvenlik mevzuatımız çalışanların vefatı halinde onların geride kalan yakınlarına da destek düzenlemeleri içeriyor. Yani ölen sigortalının eş ve çocukları belli şartlar ve oranlar dahilinde maaş almaya devam ediyor. Geride kalan çocuklara yetim maaşı, eşlere ise dul maaşı ödeniyor. Dul maaşıyla ilgili çok da bilinmeyen bir durumu sizinle paylaşmak istiyorum.
EVLENİRSE KESİLİYOR
Dul maaşı olarak bilinen ölüm aylığı genel olarak kadınlara ödenen bir para gibi algılanıyor. Oysa uygulamaya bakıldığında bunun için bir cinsiyet ayrımı yapılmadığını görüyoruz. Dolayısıyla eşi ölen bir erkek de ölüm aylığı alabiliyor. Üstelik kocanın çalışıyor ya da emekli olmasına da bakılmıyor. Aynen kadınlara ödendiği gibi şartlar oluşmuşsa erkeklere de ölüm aylığı veriliyor. Aylığın kesilmesine sebep olan tek değişiklik ise ikinci bir evlilik. Koca evlenmediği sürece eşinin maaşını alabiliyor.
ÖLÜM AYLIĞI ALANLARIN SADECE YÜZDE 5'İ ERKEK
ÖLÜM aylığı alanlarla ilgili rakamlara bakıldığında ilginç bir durum karşımıza çıkıyor. 'Dul aylığı'na sadece kadınların alabildiği algısıyla erkekler genelde başvurmuyor. Dolayısıyla ölüm aylığı alanların yüzde 95'ini kadınlar oluşturuyor. Oysa erkekler de rahatlıkla bu maaşa başvurabilir. Ölüm aylığı alabilmek için ölen eşin en az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartı var. Veya eski adıyla SSK'lı (4A) olanların en az 5 yıl sigortası, 900 gün primi varsa yine maaş bağlanıyor.
EMEKLİ VEYA ÇALIŞANA ÖDEME KESİNTİLİ YAPILIYOR
EŞİN çalışıyor olması ya da emekli olması durumunda aylıkta belli kesintiler yapılıyor. Örneğin çalışmayan ya da emekli olmayan koca ölen eşinin maaşının yüzde 75'ini alırken, çalışıyorsa yüzde 50'sini alıyor. Yine maaş alabilecek durumda çocuklar varsa ödenecek para belli oranlarda bunlar arasında pay edilebiliyor. Burada eş olarak tamamen nikahlı evlilikler kast ediliyor. Birlikte yaşamak ya da dini nikahlı olmak, çocuklar olsa dahi ölüm aylığı bağlanmasında dikkate alınmıyor.
EVLENİP BOŞANIRSA YENİDEN BAĞLANIR
ERKEK ya da kadın eşinden maaş almaya başladıktan sonra eğer ikinci bir evlilik yaparsa maaşı hemen kesiliyor. Bu durumu Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirmekte fayda var. Çünkü ilk anda evlendiğiniz tespit edilmez ve maaş ödenmeye devam ederse sonra bu paralar sizden faiziyle birlikte geri alınır. İkinci evliliği yaptıktan sonra boşanırsanız Sosyal Güvenlik Kurumu'na hemen başvurup maaşı tekrar bağlatabiliyorsunuz. Bu arada ikinci eşiniz de vefat ederse bu durumda ölüm aylığı alabilirsiniz. Ancak iki eşten birden maaş almak mümkün değil. Hangisi fazla ise onu tercih edip maaşı bağlatabilirsiniz.
MAAŞIN % 50'Sİ EŞE % 25'İ ÇOCUKLARA
Babam 2009 yılında vefat ettikten sonra annem yüzde 50, ben yüzde 25 kardeşim yüzde 25 dul ve yetim aylığı almaktaydık. Şubat 2014'te 25 yaşımı doldurduğum için aylığım kesildi ve anneme herhangi bir ilave olmadı. İlave olması gerekiyor mu? Aşkın KIZILIŞIK
Dul yetim maaşları paylaştırılırken, eğer yetim yoksa anneye yüzde 75 (çalışıyorsa yüzde 50) oranında maaş bağlanıyor. Yetimler varsa anneye yüzde 50, her yetime de yüzde 25 oranın da maaş bağlanıyor. Eğer tek yetim varsa, yine anneye yüzde 50, yetime yüzde 25 oranında maaş bağlanıyor. Anneniz diğer kardeşiniz olduğu için yine babanızın maaşının yüzde 50'sini almaya devam ediyor. Diğer kardeşinizin de maaşı kesilirse o zaman annenize yüzde 75 bağlanır.
FARUK ERDEM SORULARINIZI CEVAPLIYOR - TAKVİM'E SORUN
ekonomi@takvim.com.tr
YÜKSEK PRİME YÜKSEK AYLIK - SİZDEN GELENLER
Sigorta primlerim 1997'den 2006 yılına kadar asgari ücretten yatırıldı. 2006 yılından 31 Aralık 2018'e kadar yüksekten yatırıldı. Şu an işsizim. İnternetten baktığımda bin 780 lira emekli maaşı gözüküyor. Emekliliğime 13 yıl var. Asgari ücretten çalışırsam emekli maaşım düşer mi? Hamit ÖZDEN
Asgari ücretten çalışmaya devam ederseniz emekli maaşınız düşmez ama yükselmez de. O yüzden asgari ücretten maaş gösterilmemesine dikkat edin.
YETİM AYLIĞI İÇİN ÇALIŞMAMA ŞARTI
Eşimden ayrıldım. Babam ben 12 yaşımdayken vefat etti. Emekli maaşını annem alıyor. SSK'lı çalışanım. Babamdan maaş alabilir miyim? Yıldız BAŞTAN
Dul maaşı alacak olan eşlerin çalışıp çalışmadıklarına ya da emekliliklerine bakılmıyor. Evlenmedikleri sürece maaş alıyorlar. Ancak yetim maaşında çalışmama şartı bulunuyor. Babanızın maaşından yararlanamazsınız.
SÖZLEŞME BİTMEDEN ÇIKARTILIRSANIZ
Özel bir inşaat firmasında 3 yıllık sözleşme imzalayarak işe başladım. İşe başlayalı 2.5 yıl oldu. Firma sözleşmem bitmeden işten ayrılmamı istiyor. Bana 'İstifa et' diyorlar. Ben de 3 yıllık sözleşmem olduğunu, sözleşmem bitmeden ayrılmayacağımı söyledim. Eğer istifa edersem tazminat alamayacağımı biliyorum. Haklarım nelerdir?
İstifa edip işten ayrılırsanız, herhangi bir tazminat talebinde bulunamazsınız. Sözleşme süresi bitmeden önce işveren haklı bir neden olmadan iş sözleşmenizi feshediyor ise işten ayrılma tarihinizle sözleşmenin bitim tarihi arasındaki sürenin ücretini Borçlar Kanunu'na göre, işverenden talep etme hakkınız vardır. Ayrıca yine işverenin haklı bir neden olmadan işten çıkartması halinde şu anki duruma göre 2.5 aylık ücretiniz tutarında kıdem tazminatına hak kazanırsınız. Bunun için öncelikle işverenlikçe iş sözleşmenizin sona erdirilmesi gerekir. İş sözleşmeniz sona erince iş mahkemesine dava açarak alacaklarınızı talep edebilirsiniz.
MAAŞI EKSİK GÖSTERMEK SUÇTUR
1978 doğumluyum. SGK başlangıcım 01.05.1992. 6480 prim günüm var. 4 yıldır aynı firmada çalışıyorum. 4 bin lira maaş alıyorum, ancak asgari ücret olarak gösteriliyor. Maaşlar son dönemde gecikmeye başladı. 3600 gün ile istifamı vermek istiyorum. Asıl maaş üzerinden tazminatımı nasıl alabilirim? Ne zaman emekli olurum? Tahir KAPUKAYA
Gerçek maaşın bordroda gösterilmemesi bir suçtur. Bu durumda işveren sizin geleceğinizi çaldığı gibi, devletten de vergi ve prim kaçırmaktadır. Öncelikle durumu hemen ALO 170'e bildirmelisiniz. Müfettişler gelerek gerekli işlemi yapacaktır. Bu durumda gerçek maaşınız da ortaya çıkacaktır. Ancak gerçek maaşınız ortaya çıkmaz ve tazminatınızı asgari ücretten hesaplarlarsa, buna razı olmayın ve arabulucuya başvurun. Tabii gerçek maaşınızı gösterir belge ve şahitleri de bulundurun. Bunun için size elden ödeme yapanlar ya da imzaladığınız belgeler önemlidir.
EMEKLİLİK HESABI
11.05.1973 doğum tarihim. İlk işe giriş tarihim 01.11.1989. Sigorta başlangıç tarihim 01.03.1995. Toplam prim gün sayım 7419. Hakan OĞUZ
25 yıl, 51 yaş ve 5450 gün şartlarınız var. Yıl tamam, prim tamam, yaş şartınız yerine gelmemiş. Yaşınızın dolacağı 11.05.2024 tarihinde emekli olursunuz.
12 Kasım 1968 doğumluyum. 01.01.1990'da işe giriş yaptım. Toplamda 8000 gün primim var. Ancak benim yaş tahsisim var. SGK bu durumumdan dolayı benim emekliliğimi öteler mi? Ayrıca eğitici belge sahibiyim, erken emekliliğime katkısı olur mu? Kürşad CEYLAN
25 yıl, 52 yaş ve 5525 gün şartlarınız var. Priminiz ve yılınız tamam, yaşınız dolduğunda yani 12 Kasım 2020 tarihinde emekli olabilirsiniz. Emeklilik hesaplamalarında mahkeme kararı dahi olsa yaş düzeltmeleri dikkate alınmıyor. O yüzden 1990 yılında işe girdiğinizde nüfus cüzdanınızda hangi doğum tarihi yazıyorsa o tarih geçerli olacaktır. Eğitici belge sahibi olmak erken emeklilik sağlamıyor.
20.12.1969 doğumluyum. Prim günüm 9850. İşe giriş tarihim 29.04.1991. Emeklilik yaşı 52 görünüyor. 540 gün askerlik borçlanması yaparsam, bir yıl erken emekli olabilir miyim? Benim hesabıma göre 6 güne daha ihtiyacım var görünüyor. Yahya GÜNEŞ
25 yıl, 52 yaş ve 5525 gün şartlarınız var. Priminiz ve yılınız tamam. Yaşınızın dolacağı 20.12.2021 tarihinde emekli olursunuz. Eğer askerliği sigorta olduğunuz tarihten önce yaptıysanız borçlanma işe yarayacaktır. 17 aylık bir askerlik borçlanması ile yaş şartınızı 51'e çekebilirsiniz.
ekonomi@takvim.com.tr