Milyonların gözü emeklilik için yaşa takılanlara yönelik düzenlemede. 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanlar bir yandan yapılacak düzenlemeyi beklerken, bir yandan da emeklilik sürecine ilişkin pek çok detayı merak ediyor.
BU HAFTA İÇİNDE AÇIKLANIR
Meclis Başkanı Mustafa Şentop, EYT düzenlemesine ilişkin "Bu hafta içinde açıklanır. Meclis'e bu hafta veya önümüzdeki hafta gelir. Ocak ayı içinde de Meclis'te değerlendirilir" dedi.
EYT'de en çok merak edilen durumlardan biri de kıdem tazminatı. İşverenlerin karşılaşacağı kıdem tazminatı yükünü, uygun finansman koşullarıyla Hazine Destekli KGF kefaleti ile karşılayabilecekleri bir kredi paketi konusunda hazırlıklara başlanırken, çalışanlar da ne kadar para alacağını araştırıyor. Peki özel sektörde çalışanların kıdem tazminatları nasıl hesaplanacak? Bu ödemelerde Ocak'ta neler değişecek? İşte detayları...
* Kıdem tazminatında brüt ücret nasıl belirleniyor? Neler ekleniyor?
Her yıl için 30 günlük brüt ücret kadar hesaplama yapılıyor. Son brüt ücret dikkate alınıyor, buna yıl içinde alınan düzenli ödemeler de dahil ediliyor. Prim, mesai gibi değişken ödemeler brüt ücrete eklenmiyor ancak yemek, kıyafet parası, görev tazminatı, ikramiye gibi ödemeler dahil ediliyor. Örneğin; brüt maaşı 9 bin lira olan, her yıl Ramazan ve Kurban bayramlarında birer maaş ikramiye alan bir çalışanın giydirilmiş brüt maaşı şöyle hesaplanıyor:
Brüt ücret: 9.000 TL
Brüt ikramiye: 18.000 TL
Ücrete eklenecek ikramiye: 18.000 /12 = 1.500 TL
Giydirilmiş brüt ücret: 9.000 + 1.500 = 10.500 TL
* Tam yılı aşan süreler de hesaba katılıyor mu?
İşçiye ödenecek olan kıdem tazminatı her geçen tam yıl için en az 30 günlük ücret tutarıdır. Burada brüt yani giydirilmiş ücrete göre hesaplama yapılıyor. Bir tam yılı aşan süreler için de oranlama yaparak hesaplama yapılıyor. Yani 1 yılı aşan günler boşa gitmiyor. Örneğin; 10 yıl 6 aylık çalışan ve giydirilmiş brüt ücreti 10.500 lira olan çalışanın tazminatı şöyle hesaplanıyor:
Giydirilmiş brüt ücret: 10.500 TL
10 yıllık tazminat: 10.500 x 10 = 105.000 TL
6 aylık tazminat: 10.500 / 12 x 6 = 5.250 TL
Toplam tazminat: 105.000 + 5.250 = 110.250 TL
Damga vergisi: 836.80 TL
Ödenecek tutar: 109.413,20 TL
* Tazminattan kesinti yapılıyor mu?
Kıdem tazminatı gelir vergisine tabi değil. Tazminattan yalnızca damga vergisi kesiliyor. Başka kesinti yapılmıyor.
* Tazminat nasıl hesaplanıyor?
Giydirilmiş brüt ücret ile çalışma süresi çarpılıyor. Çıkan tutardan binde 7.59 damga vergisi kesiliyor. Örneğin son giydirilmiş brüt ücreti 10 bin 500 lira olan ve 12 yıl hizmeti olan çalışana ödenecek tutar şöyle belirleniyor:
Giydirilmiş brüt ücret: 10.500 TL
Çalışma süresi: 12 yıl
Kıdem tazminatı: 12 x 10.500 = 126.000 TL
Damga vergisi: 956,34 TL
Ödenecek tutar: 126.000 – 956,34 =125.043 TL
* Ocak'ta tazminatlar nasıl değişecek?
Ocak'ta çalışanların maaşı artacak. Tazminat da son brüt ücret üzerinden hesaplandığından, yeni maaşlar yapılacak ödemeye yansıyacak. Asgari ücretliler yeni asgari ücretin brütü üzerinden tazminatını alırken, halen 15 bin 371 lira olan kıdem tazminatı tavanı da memur maaş katsayısındaki artışla birlikte yükselecek.
* Asgari ücretlinin tazminatı Ocak'ta ne kadar artabilir?
Halen işten çıkartılan asgari ücretlinin kıdem tazminatı çalıştığı her yıl için 6 bin 471 liradan hesaplanıyor. Eğer asgari ücret Türk-İş'in 'Kırmızı çizgimiz' dediği net 7 bin 785 lira olursa, brüt asgari ücret 9 bin 159 liraya yükselecek. Asgari ücretlinin çalıştığı her yıl için kıdem tazminatı 2 bin 688 lira artacak. Zam yüzde 50 olursa her yıl için 9 bin 706, yüzde 65 olursa 10 bin 677 lira tazminat alınacak. Bu tutardan sadece damga vergisi kesilecek. 12 yıllık kıdemi olan bir asgari ücretliyi örnek alıp, Ocak'ta brüt ücretin 9 bin 150 liraya çıktığını dikkate alırsak:
MEVCUT BRÜT ÜCRET: 6.471 TL
Çalışma süresi: 12 yıl
Kıdem tazminatı: 12 x 6.471: 77.652 TL
Damga vergisi: 589,38 TL
Ödenecek tutar: 77.062 TL
MEVCUT BRÜT ÜCRET: 9.159 TL
Çalışma süresi: 12 yıl
Kıdem tazminatı: 12 x 9.159: 109.908 TL
Damga vergisi: 834,20 TL
Ödenecek tutar: 109.074 TL
FARK: 109.074 – 77.062 = 32.012 TL
* Tazminat tavanı nasıl değişecek? Kimi, nasıl etkileyecek?
Halen geçerli kıdem tazminatı tavanı 15 bin 371 lira 40 kuruş. Bu yılın sonuna kadar işten ayrılan, çalıştığı her yıl için en çok 15 bin 371 lira 40 kuruş kıdem tazminatı alabiliyor. Brüt kazancı bu tutarın altında olanlara kendi maaşı, üstünde olanlara ise tavan üzerinden hesaplanan tazminat ödeniyor. Bu tutardan da sadece damga vergisi kesiliyor. Tavan yeni yılla birlikte değişecek. Enflasyon tahminlerine göre en düşük memur zammı yüzde 16.99, en yüksek ise yüzde 20.67 olarak bekleniyor. Bu tahminlere göre kıdem tazminatı tavanı 17 bin 983 ile 18 bin 548 lira aralığına çıkabilecek. Ancak refah payı eklenirse bu tutar daha da artacak. Eğer tavan 18 bin 548 lira olursa bu tutarın altında maaşı olanlar kendi maaşı, üstünde olanlar 18 bin 548 lira üzerinden tazminatını alacak.
* Kıdem tazminatına taksit yapılması mümkün mü?
Kıdem tazminatının peşin ödenmesi esas. Çalışanın rızası olmadan kıdem tazminatı taksitle ödenemiyor. İşveren eğer işçinin açık ve yazılı onayını alırsa kıdem tazminatını taksitle ödeyebilir.
* Kıdem tazminatını alamayan ne yapacak?
Uyuşmazlıklarda önce arabulucuya başvuru yapılıyor. Kıdem tazminatında zaman aşımı 5 yıl. Bu süre kıdem tazminatı hakkının doğduğu tarihten itibaren başlıyor.
* EYT'lilerin birikmiş izinleri ne olacak?
Kullanılmayan izinlerin bedelinin iş akdi bittiğinde ödenmesi gerekecek. İzin ücreti, iş akdinin sona erdiği tarihteki ücret üzerinden ödenecek. İzin hakkında zaman aşımı diye bir süre söz konusu değil. Eğer ödeme yapılmazsa iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıl içinde yargı yoluna gidilmeli. Zaman aşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.
YAŞ SINIRI VAR MI?
EYT düzenlemesinde en çok merak edilen konu yaş sınırı konusu. Bir yaş sınırı getirilip getirilmeyeceği henüz netleşmedi. Bakan Bilgin de bu konuda "Toplam tabloyu gördükten sonra yaş sınırına karar verilecek. EYT'de ortalama yaş 49.9 çıkıyor" dedi. Bu nedenle yaş konusu ancak düzenleme açıklanınca belli olacak.
NE KADAR PRİM GEREKİYOR?
Emeklilik şartları konusunda yapılan açıklamalar ise EYT düzenlemesinde 8 Eylül öncesi prim ve hizmet süresi şartlarına dokunulmayacağı yönünde. 8 Eylül 1999 öncesi şartlara dönüldüğünde SSK'lılarda 5000, Bağ-Kur'lular ve memurlarda da kadınsa 7200, erkekse 9000 prim günü tamamlamak gerekiyor. Hizmet süresi şartı da kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıl. EYT'li kadınların tamamı 20 yıllık süreyi doldurmuş durumda. Erkekler için 25 yıllık süre ise 2022'ye göre 1997 yılı ve öncesinde sigortalı olanlar için tamamlanmış durumda. EYT'li erkeklerin tamamı 8 Eylül 2024 tarihinde 25 yıllık sigortalılık süresini dolduracak. Bu tarihten sonraya ise sadece hâlâ prim günü eksik olanlar kalacak.
3600 GÜN DE YETECEK
Kısmi emeklilik için de Bakan Bilgin, "1999'daki şartlar neyse, çalışma süresi, hizmet süreleri değişmiyor" dedi. Buna göre, 8 Eylül 1999 öncesindeki şartlara göre kısmi emeklilik için SSK'lılarda 3600, Bağ-Kur'lularda 5400 prim gün gerekecek.
BORÇLANMA ETKİSİ
EYT düzenlemesi 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanları etkiliyor. Ancak 8 Eylül 1999 sonrasında sigortalı olup borçlanmayla başlangıç tarihini bu tarih öncesine çekenlerin düzenlemeden yararlanabileceği belirtiliyor. Bu konuda 5510 sayılı Kanun'un 41'inci maddesinde sağlanan imkana dokunulmayacağı ifade ediliyor. Bu maddeye göre, sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülüyor.
EYT'Lİ YAPAN 4 FORMÜL
Sigorta başlangıç tarihini öne çeken borçlanmaların başında askerlik geliyor. SSK ve Bağ-Kur'luların sigortalı olmadan önce yaptığı askerlik için borçlanması, sigorta giriş tarihini borçlanılan gün kadar geriye çekiyor.
Annelerde ise borçlanmanın başı çekme durumu stajdan sonra yapılan doğumlarda gerçekleşiyor. Staj ile normal sigortası arasındaki doğumunu borçlanan anne, işe giriş tarihini borçlandığı gün kadar geri çekebiliyor.
Yine yurt dışı borçlanmasında da imkan bulunuyor. Türkiye'deki sigorta başlangıcı yurt dışına gittikten sonra olanlar, sigorta tarihlerini borçlandıkları gün kadar geri çekebiliyor.
Avukatlar da, sigortalı olmaksızın ilk 6 ay mahkemelerde, kalan 6 ay da avukat yanında olmak üzere toplam 1 yıllık staj sürelerini borçlanabiliyor.
Ancak tüm bu imkanlarla EYT düzenlemesinden yararlanmak için yapılan borçlanmanın sigorta başlangıcını 8 Eylül 1999 öncesine çekmesi gerekiyor.
Ancak tüm bu imkanlarla EYT düzenlemesinden yararlanmak için yapılan borçlanmanın sigorta başlangıcını 8 Eylül 1999 öncesine çekmesi gerekiyor.
