Emeklilik hesabında 18 yaş öncesi sigorta da dikkate alınacak. Bu yaştan önceki çalışmaların emekliliğe etkisinde Nisan 1981 tarihi önem taşıyor. Emeklilik başlangıcı 18 yaşının doldurulduğu tarih kabul edilmekle beraber 8 Eylül 1999 öncesi farklı hesaplanıyor.İşsizlik Sigortası Kanunu yürürlüğe girmeden önce (8 Eylül 1999 öncesi) sigortalı olanlar için Sosyal Sigortalar Kanunu geçerli olup işe girişin 18 yaş öncesinde ya da sonrasında olmasına bakılmadan giriş tarihine göre kademeli sisteme tabi bulunuyor. İşte merak edilenler...
Bu gruptakiler 14 yaşında ilk defa sigortalı olsa da sigortalılık başlangıcı kabul edilerek emeklilik şartları buna göre hesaplanıyor. 18 yaşından önceki süreler için ödenen malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları primleri prim ödeme gün sayılarının hesabına dâhil ediliyor.
EYT'DE SON DURUM NE? FARUK ERDEM EYT İLE EMEKLİLİKTE YOL HARİTASINI ANLATTI
1-18 YAŞ ÖNCESİ YAPILAN SİGORTA EMEKLİLİĞİ ÖNE ÇEKER Mİ?
18 yaş öncesi sigortanın emekliliğe etkisinde Nisan 1981, Eylül 1999 öncesi tarihi önem taşıyor.
Bu tarihte sigortalı olanlar için Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 81. maddesi geçerlidir. Buna göre çalışanlar 18 yaş öncesinde ya da sonrasında olmasına bakılmadan işe giriş tarihine göre kademeli sisteme tabidir. Ancak sigortalılık süresinin bu yaşın doldurulduğu tarihte başlayacağına yönelik hüküm 1 Nisan 1981 öncesi sigortalı çalışmaya başlayan SSK'lıları etkilemiyor. Bu yaştan öncesi sigorta emeklilikte aranan prim gün sayısında hesaba dâhil ediliyor. Başladıkları tarihte isterse 14 yaşında olsunlar sigortalılık başlangıç tarihi kabul edilir ve emeklilik buna göre hesaplanır.
2- SİGORTALI BAŞLAMAYA 18 YAŞINDAN ÖNCE BAŞLAYANLAR EYT'DEN NASIL YARARLANACAK?
18 yaş öncesinde sigorta girişi emeklilik şartlarının belirlenmesinde dikkate alınır. Örneğin Ocak 1982 doğumlu bir kişi, Ocak 1999 tarihinde SSK'lı çalışmaya başladı. Bu kişi henüz 18 yaşını doldurmamakla beraber Eylül 1999 öncesi yapılan sigorta girişi nedeniyle EYT'ten yararlanabilecek. Eylül 1999 öncesinde yapılan sigorta girişi EYT düzenlemesinden yararlan hakkı sağlayacak.
3- ÇOCUK YAŞTA SİGORTANIN MALULLÜK VE YAKINLARA ÖLÜM AYLIĞINDA BİR ROLÜ VAR MI?
Genel Sağlık Sigortası, Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre uzun vadeli sigorta olan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortasına tabi çalışmak sigorta başlangıcı olarak kabul ediliyor. Bunun için de 18 yaşın doldurulduğu tarih başlangıç kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen primler sadece prim ödeme gün sayısı hesabına katılır. Ekim 2008 öncesi SSK, Bağ-Kur kapsamındakilere yaşlılık aylığında geçerli olan 18 yaş uygulaması ölüm ve malullük aylıklarında uygulanmaz. Örneğin 16 yaşındayken sigortalı olup 1000 prim günü olan bir kişiye çalışma gücünün yüzde 70ini kaybettiğinde 10 yıl sigortalılık süresi, 1800 prim günüyle malullük aylığı bağlanır.
4-EYT YASASI ÇIKMADAN YAPTIĞIM YAŞ DÜZELTMESİNİN BİR ETKİSİ OLUR MU?
Emeklilik açısından ilk defa sigortalı olarak çalışılmaya başlanan tarihte nüfus kaydındaki doğum tarihi geçerli kabul edilir. İlk defa çalışmaya başladıktan sonra mahkeme kararıyla yapılan düzeltmeler emeklilik işlemlerinde geçerli kabul edilmiyor. Sigortalı olunan tarihten önce yapılan yaş büyütmeleri emeklilik açısından kabul ediliyor. Dolayısıyla yaş düzeltmenin EYT'ye bir katkısı bulunmuyor.
5-BİRDEN FAZLA SİGORTA SİCİL NUMARAMIN OLMASI EMEKLİLİĞİMİ OLUMSUZ ETKİLER Mİ?
Birden çok SSK numarası ciddi sıkıntılara neden olabilir. Emeklilik öncesi mutlaka sicil numaralarının birleştirilmesi gerekir. EYT yasası çıkmadan önce sivil numarası, hizmet dökümü kontrolü yapmanızda fayda bulunuyor.
6-BORÇLANMA EMEKLİLİĞİ NE KADAR ÖNE ÇEKER, STAJ DÖNEMİNİ BORÇLANMAK MÜMKÜN MÜ?
Sigortalı çalışmadan önce askerliğini yapanlar prim günü eksik olmasa da borçlanmaya giderek erken emekliliğe hak kazanabilir. Bazı durumlarda bir günlük borçlanma emeklilik tarihini 1 yıl öne çekebilir. Eğitim döneminde yapılan stajlar emekliliğe esas olan uzun vadeli sigorta primi olarak ödenmiyor. Bu nedenli sigorta başlangıcı kabul edilmiyor. Ancak doğum borçlanmasında başlangıç olarak kabul ediliyor. Staj sonrası doğum yapan kadın çalışanlar, tescil şartını yerine getirmiş kabul ediliyor.
7-PRİM GÜNÜ EKSİK OLANLARIN NE YAPMASI GEREKİYOR?
Prim gün sayısı eksik olanlar ise doğum borçlanması, askerlik, yurtdışı borçlanması yaparak prim gün sayısını tamamlayarak EYT kapsamında emekli olabilecek.
Kadınlar 3 defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra 2 yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması şartıyla talepte bulunulan süreleri borçlanabilecek. Doğum borçlanması ile her bir çocuk için 720 güne kadar borçlanma imkânı bulunuyor.
8-KİMLER 15 YIL 3600 GÜNLE EMEKLİ OLABİLİYOR?
İşsizlik Sigortası Kanunu'na göre 8 Eylül 1981'den önce işe başlayan kadınlarla 8 Eylül 1976'dan önce işe başlayan erkekler 15 yıl sigorta süresi, 3600 günü tamamlayarak emekli olabilir. Bu kapsamdaki kadınlar 50, erkekler de 55 yaşında emekliliğe hak kazanır.
Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre ise 23 Mayıs 2002'de 15 yıllık sigortalılık süresini dolduran kadınlar 50, erkekler de 55 yaşını doldurduysa 3600 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları primi ödemiş olanlar istediklerinde emekli olabilir.
BORÇLANMA YAPILACAK MI?
Peki, prim gün sayısı yeterli olmayanlar, askerlik ya da doğum borçlanması yaparak EYT düzenlemesinden yararlanabilecek mi? Düzenlemede, borçlanma hakkı tanınıp tanınmayacağı net değil. Prim gün sayısı, çalışma yılı şartlarını yerine getirip de sadece yaşa takılanlara yönelik bir düzenleme olacağı için borçlanma hakkı tanınmayabilir. Ama bu gibi kişilere bir öneride bulunayım. EYT düzenlemesi çıkmadan önce askerlik ya da doğum borçlanması yapabilirsiniz. Düzenleme çıktıktan sonra eğer borçlanma hakkı tanınmazsa borçlanma bedelini Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan (SGK) iade alabilirsiniz. Kişilerin bu hakkı var. Burada kritik nokta; emekli aylığı bağlanmadan önce iade alınabilecek olması. Emekli aylığı bağlanmadan önce askerlik, doğum ve yurtdışı borçlanması yapanlar, borçlanma bedelinin iadesini talep edebilir ve ödedikleri parayı geri alabilirler.
EYT'LİLER ÇALIŞAMAYACAK MI?
Gelelim, EYT konusunda bir başka merak edilen konuya. EYT düzenlemesi çıktıktan sonra çalışanın emekliliğe zorlanıp zorlanamayacağı sorusuna. Malum, günün şartlarına göre, birçok EYT'li, düzenlemeden yararlanıp, emekli olduktan sonra da çalışmaya devam etmek istiyor. Düzenlemede, 'emekli olunur, çalışamaz' şeklinde bir madde yer alabilir mi? Açıkçası çok ihtimal vermiyorum. Çünkü iş kanunu gereği, emeklilik nedeniyle iş sözleşmesini sonlandırma hakkı çalışana ait bir haktır. İşveren, çalışanı zorla emekli edemez. Ancak, işveren, işyeri kurallarını belirlemiş ve emekliliği gelenlerin işe devam etmemesi gibi bir kuralı da şart koşmuşsa, o zaman çalışan emekli edilebilir.
EYT'DE MAAŞ FORMÜLÜ
Ekim ayının ortasında başlayacak bütçe görüşmelerinin en erken Aralık ayında belli olması bekleniyor. Bu görüşmelerin ardından milyonlarca EYT'li için maaş hesabı da yapılmaya başlanacak. Ancak edinilen bilgiye göre, EYT'lilerin aylık hesaplamalarının diğer emekli aylığı bağlananlar gibi 3 dönem üzerinden yapılacağı öğrenildi. Takvim'de yer alan bilgiye göre, 2000 yılı öncesi, 2000-2008 yılları arası ve 2008'in 10'uncu ayından sonraki dönem olmak üzere 3 ayrı hesaplama söz konusu olacak. 3 ayrı hesap yapılıp birleştirilecek. Yani emekli maaşı hesaplanırken tüm kazançlar dikkate alınacak.
ŞUBAT AYINDA İLK MAAŞLAR YATACAK
EYT sorununun Meclis'e taşınmasının ardından 2023 yılı bütçesinin belirlenmesiyle yasanın Ocak ayında yürürlüğe gireceği belirtiliyor. Sayıları 6 milyonu aşkın EYT'linin ocak ayında yasa çıktıktan sonra yapacakları emeklilik başvurusu sonrası Şubat ayında ilk maaşlarını alması bekleniyor.
BORÇLANMA İMKANI VAR
Prim günlerini tamamlamak için Yasalarımız değişik kesimlere borçlanma imkanları sunuyor. Bunlardan ön çok bilinenleri ise doğum ve askerlik borçlanmaları…
Borçlanma parasını ödeyerek toplu olarak prim satın alma anlamına geliyor. Erkekler askerlikte geçen sürelerin parasını ödeyerek prim gün sayılarına ekleyebiliyor. Kadınlar da sigortadan sonraki 3 çocuğa kadar doğum borçlanması yapabiliyor.
2000 yılından önce fiili hizmet zammıyla çalışılması durumunda yıpranma süresi başlangıcı geri çekiyor. Askerlikten önce herhangi bir sigorta kolundan işe başlamayanların askerlik borçlanması yapması durumunda emeklilik yaş ve günleri öne çekiyor. Örneğin sigorta girişi Nisan 2000 olmasına karşın 1994 yılında 18 ay askerlik yapan bir kişinin borçlanması halinde sigorta başlangıcı 550 gün geri çekiliyor, 1997'nin ortalarına gidiyor ve EYT'ten yararlanabiliyor.
Yeni yılda asgari ücretle birlikte borçlanma tutarları da artacağı için öncesinde borçlanmaya gitmek avantajlı oluyor. Düzenleme 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı çalışmaya başlayanları kapsayacak. Yasa çıktıktan sonra askerlik borçlanması için, yasada açık hüküm bulunması, yönetmelikle uygulamaya açıklık getirilmesi ya da yargı kararıyla uygulamaya teşmil edilmesi gerekiyor. Emeklilikte Yaşa Takılanların (EYT) merak ettiği bazı soruların yanıtları şöyle:
BORÇLANMA İÇİN YASANIN ÇIKMASINI BEKLEMEYE GEREK VAR MI?
Yasa teklifi en geç aralık ayında Meclis'e gelecek. Borçlanma primleri ocak ayında artacak. Teklifin içeriğini gördükten sonra, ihtiyaç duyulan prim gün sayısı kadar yeni yıldaki artışa takılmadan borçlanmaya gitmek yararlı olacak.
KASIM 1999 YILINDA İŞE BAŞLADIM, FİİLİ HİZMET ZAMMIYLA EMEKLİLİĞİM ÖNE ÇEKİLİR Mİ?
Bugün 45'in üzerinde uygulanan yıpranma payının sigorta girişini 1999 öncesine çekmede etkisi bulunmuyor. Yıpranmaya tabi çalışanların gün sayılarının yüksek olması nedeniyle normal sigortalılardan daha avantajlı olmaları söz konusu.
Diğer yandan 2000 yılı öncesi, örneğin Kasım 1999 yılında fiili hizmet zammıyla çalışıldıysa yıpranma süresi geri çekilerek EYT kapsamına girilebilir.
ASKERLİK BORÇLANMASI SİGORTALILIĞIN BAŞLANGIÇ TARİHİNİ NE KADAR ÖNE ÇEKER, KIDEM TAZMİNATI HAKKI DOĞAR MI?
Sigortalı işe başlamadan önce askerlik yapanlar hem sigorta tarihini geriye götürebilir hem de prim gün sayısını artırabilir. Askerlik öncesi bir işte çalışmamış olanların askerlik borçlanması yapması yaş ve günlerini öne çekmesinde yarar bulunuyor.
EMEKLİLİKTE, AYLIĞI ARTIRMADA 2000 ÖNCESİ PRİMLER NEDEN ALTIN DEĞERİNDE?
SGK'ya bildirilen prime esas kazanç emekli aylığını artırmada büyük önem taşıyor. Gösterge sisteminin esas alındığı 2000 öncesi primler emekli aylığını yükseltiyor.
YASA ÇIKTIKTAN SONRA BORÇLANMA YOLUNUN KAPATILMASI SÖZ KONUSU OLABİLİR Mİ?
Sigortası 8 Eylül 1999 tarihinden önce başlayanların EYT kapsamında olacağı ifade ediliyor. Bu tarihin kesinleşmesi halinde öncesi için borçlanma imkânı bulunuyor. Bu yolun kapatılacağı ihtimali zayıf. Ancak askerlik borçlanması için yasada açık hüküm bulunması, yönetmelikle uygulamaya açıklık getirilmesinde yarar bulunuyor.
STAJ SİGORTASI EYT KAPSAMINA GİRMEYİ SAĞLAR MI?
Staj sigortasıyla uzun vadeli sigorta kollarına tabi çalışmaya başladıkları tarih arasında doğum yapan kadınlar başlangıç tarihini borçlanma yaptığı gün sayısı kadar geri çekebilecek.
Bunun dışında staj süresince yapılan sigorta emeklilikte dikkate alınmadığı için 1999 öncesi staj yapanlar EYT kapsamında yer almıyor.
ÖNÜMÜZDE TEK BİR MODEL VAR!
Bakan Bilgin'in EYT açıklaması şöyle:
"Bu konuyla ilgili şunu söyleyeyim bir defa. Birçok televizyon kanalında çeşitli uzmanlar ellerinde kalemle hesaplar falan yapıyorlar. Onların hiçbiri bizim önümüzde yok öncelikle onu söyleyeyim. Televizyonda çıkarıyorlar işte 'şunlar da girecek bunlar da çıkacak' öyle bir şey yok. 1999 yılı öncesi biliyorsunuz yaş ile ilgili bir sorun var. O sorunu biz çözüyoruz.
Önümüzde tek bir model var yani çok sayıda insan var tahmin edeceğiniz gibi. Onların teker teker durumlarını, primlerini, çalışma gün sayılarını, yılları gibi, bunları gözden geçirip, en uygun en kapsayıcı çözümlemeyi yapacağız.
