EYT düzenlemesi için Aralık ayı bekleyişi sürüyor. Milyonlarca emeklilikte yaşa takılan vatandaş müjdenin verilmesini bekliyor. Yapılan açıklamaya göre, düzenleme yapıldıktan sonra ilk etapta emekli olacak kişi sayısı 1 milyonun üzerinde olacak. Yeni detaylar gelirken, gündemde sıkça Ben EYT'li miyim? EYT kimleri kapsayacak? Borçlanmayla EYT'den yararlanabilir miyim? 2023'te EYT'liler zorunlu olarak emekli mi edilecek? soruları yer alıyor. EYT düzenlemesinin Aralık'ta meclise geleceği belirtildi. Hürriyet'ten Noyan Doğan çok merak edilen sorulara açıklık getirdi. İşte ayrıntılar!
1999 öncesindeki yıllarda işe girenler yaş sorunu nedeniyle emeklilikte sorunla karşılaşıyor. Sorunun çözümüne yönelik EYT çalışması başlatılmıştı. Geçtiğimiz haftalarda çalışmanın sona erdiği duyuruldu. Buna göre EYT düzenlemesi Aralık'ta TBMM'de.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay'ın açıkladığı 2023 yılı yani Cumhuriyetin 100. yıl bütçesinde 3600 ek gösterge ve EYT yer aldı.
Öte yandan EYT ile ilgili Bilgin son açıklamasında, "Çok konuşulan, birçok insanın da merak ettiği EYT meselesi var. Onu çözeceğiz. Türkiye zorlu ekonomik şartlar içerisinde çalışanlarını olumsuz tablo karşısında koruyacak sosyal politika uygulamalarıyla topluma gerekli desteği sağlama yönünde çalışmalarımızı sürdürüyoruz" dedi.
EYT'nin uygulamaya gireceği tarihi de açıklayan Bakan Bilgin, şu ifadeleri kullandı:
''Televizyonlarda sık sık 'işte şunlar da girecek, bunlar da çıkacak' öyle bir şey yok. 99 öncesi biliyorsunuz, yaşla ilgili bir sorun var. O sorunu biz çözüyoruz ve önümüzde tek bir model var. Tek bir formül var daha doğrusu. Onun hesapları yapıyoruz.
Çok sayıda insan var tahmin edeceğiniz gibi. Onların durumlarını, çalışma gün sayılarını, yıllarını, vesaire sosyal güvenlikteki sağlık sigortası primlerini gözden geçirip en uygun, en kapsayıcı çözümlemeyi yapacağız.
Mesafe aldık ama şimdi açıklamayacağım. 'Niye şimdi açıklamıyorsunuz?' diyenler var. Bir defa çalışmamız bitmedi. İkincisi, adım adım açıklıyoruz. Zaten açıklasak da ocaktan sonra uygulamaya sokulacak.
Şimdi açıklamanın bu anlamda acelesi yok. Sözleşmeli personel, geçici işçiler, diğer sorunları açıklayacağız. Aralık ayının ilk haftasında çalışma biter bitmez de meclise intikal ettireceğiz.''
İşte Hürriyet'ten Noyan Doğan'ın EYT ilgili yazısı:
''Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) konusunda sona geliniyor. Sona gelindikçe de hem ciddi bilgi kirliliği yaşanıyor hem de kafalarda ciddi soru işaretleri doğuyor. 'EYT'li miyim, yeni yasa beni de kapsayacak mı?' gibi klasik soruların dışında; EYT ile ilgili başka merak edilenler de var. Mesela, prim gün sayısı eksik olanların askerlik ya da doğum borçlanması yaparak, yeni yasadan yararlanıp yararlanamayacağı? Mesela; yapılacak düzenleme sonrası EYT'lilerin zorunlu olarak emekli edilip edilmeyeceği? Dikkat ediyorum da EYT'de pek konuşulmayan bir konu daha var; o da, düzenlemeden işverenlerin nasıl etkileneceği. Bence işin bu boyutu önemli. Hepsine tek tek değineyim.
DÜZENLEME KİMLERİ KAPSAYACAK?
Önce, EYT konusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin'in yaptığı açıklamayı paylaşayım. Keza, Bakan Bilgin'in açıklaması nasıl bir EYT düzenlemesi olacağının ana hatlarını net ortaya koyuyor. Bakan Bilgin, "Birçok televizyon kanalında çeşitli uzmanlar ellerinde kalemle hesaplar falan yapıyorlar. Onların hiçbiri bizim önümüzde yok. Televizyonda çıkarıyorlar işte 'şunlar da girecek bunlar da çıkacak' öyle bir şey yok. 1999 yılı öncesi biliyorsunuz yaş ile ilgili bir sorun var. O sorunu biz çözüyoruz. Önümüzde tek bir model var" açıklamasını yaptı. Bakan Bilgin, hazırlıkların aralık ayında Meclis'e geleceğini de söyledi.
Daha önceki yazılarımda da yazdım, bir kere daha tekrarlayayım ki, net anlaşılsın. İlk sigortalı olduğu tarih 1999 yılının eylül ayından önce olanlar, emeklilikte yaşa takılıyorlar. Bu tarihten önce sigortalıların emekli olabilmeleri için kadın çalışanların 20 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin gün prim ödemiş olması gerekiyordu. Erkek çalışanların ise 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin gün prim ödemiş olması emeklilik için yeterliydi ve her iki kesim için de yaş şartı aranmıyordu. 1999'un eylül ayında sosyal güvenlik sisteminde yapılan değişiklikle sigortalılık süresi ve prim gün sayısına ek olarak emeklilik için yaş şartı getirildi. Emekli olabilmek için emeklilik yaşı kademeli olarak kadınlar için 58, erkek çalışanlar için 60'a çekildi ve prim gün sayısı da 7 bin güne çıkarıldı. Bu kişiler çalışma yılını ve prim gün sayısını doldursalar da emeklilikte yaşa takıldılar. 1.5 MİLYON EMEKLİ OLACAK
İşte, yeni düzenleme bu kişileri kapsayacak. Daha açık bir anlatımla, ilk sigortalı olduğu tarih eylül 1999'dan önce olup da çalışma yılını ve prim gün sayısını dolduranlar; yeni düzenlemeden yararlanarak, emekliliğe hak kazanacak. İlk etapta da 1.5 milyon kişinin düzenlemeden yararlanıp, emekli olması bekleniyor. Bakan Bilgin'in açıklamasına göre de düzenleme aralık ayında Meclis'e gelecek ve yasalaştıktan sonra da 2023'ün ocak ayından itibaren uygulanmaya başlanacak. EYT'liler, gelecek yılın başından itibaren emekli olabilecek.
BORÇLANMA YAPILACAK MI?
Peki, prim gün sayısı yeterli olmayanlar, askerlik ya da doğum borçlanması yaparak EYT düzenlemesinden yararlanabilecek mi? Düzenlemede, borçlanma hakkı tanınıp tanınmayacağı net değil. Prim gün sayısı, çalışma yılı şartlarını yerine getirip de sadece yaşa takılanlara yönelik bir düzenleme olacağı için borçlanma hakkı tanınmayabilir. Ama bu gibi kişilere bir öneride bulunayım. EYT düzenlemesi çıkmadan önce askerlik ya da doğum borçlanması yapabilirsiniz. Düzenleme çıktıktan sonra eğer borçlanma hakkı tanınmazsa borçlanma bedelini Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan (SGK) iade alabilirsiniz. Kişilerin bu hakkı var. Burada kritik nokta; emekli aylığı bağlanmadan önce iade alınabilecek olması. Emekli aylığı bağlanmadan önce askerlik, doğum ve yurtdışı borçlanması yapanlar, borçlanma bedelinin iadesini talep edebilir ve ödedikleri parayı geri alabilirler.
EYT'LİLER ÇALIŞAMAYACAK MI?
Gelelim, EYT konusunda bir başka merak edilen konuya. EYT düzenlemesi çıktıktan sonra çalışanın emekliliğe zorlanıp zorlanamayacağı sorusuna. Malum, günün şartlarına göre, birçok EYT'li, düzenlemeden yararlanıp, emekli olduktan sonra da çalışmaya devam etmek istiyor. Düzenlemede, 'emekli olunur, çalışamaz' şeklinde bir madde yer alabilir mi? Açıkçası çok ihtimal vermiyorum. Çünkü iş kanunu gereği, emeklilik nedeniyle iş sözleşmesini sonlandırma hakkı çalışana ait bir haktır. İşveren, çalışanı zorla emekli edemez. Ancak, işveren, işyeri kurallarını belirlemiş ve emekliliği gelenlerin işe devam etmemesi gibi bir kuralı da şart koşmuşsa, o zaman çalışan emekli edilebilir.
İŞVERENLERE ÖNEMLİ UYARI
Başta da belirttim, EYT'nin konuşulmayan tarafı, işverenlere olası etkisi. Bence, şimdiden, işverenlerin bu konuyu konuşması ve 2023 planlarına alması gerekiyor. Düzenleme aralık ayında Meclis gündemine gelecek ve yasa çıktıktan sonra, 2023'ün ocak ayından itibaren de uygulamaya girecek. Bu da şu anlama geliyor; 2023'ün başından itibaren sayıları milyonu bulacak çalışan, EYT'den yararlanıp, emekliliğini isteyecek.
Çalışan, eğer aynı işyerinde çalışmaya devam etmeyecekse, emeklilik hakkından dolayı işverenden kıdem tazminatını alıp, emekli olacaktır. Kimi çalışan ise EYT'den yararlanarak, emekliliğini isteyecek, tazminatını alarak işten ayrılacak, sonrasında yine iş arayacaktır. Yani, hemen hemen birçok senaryoda, işverenler, 2023'ün başından itibaren ciddi kıdem tazminatları ödemekle karşı karşıya kalacaktır. Şu bir gerçek ki, bugün işletmelerin neredeyse tamamına yakını çalışanların kıdem tazminatı karşılığını ayırmıyor, 'zamanı geldiğinde düşünürüz' diyor. İşte o zaman geldi. Diyeceğim o ki, EYT düzenlemesi, işverenlerde ciddi tazminat yükü doğuracak, belki de birçok işletme bu yükümlülüğü karşılayamayacak duruma düşecektir. O yüzden, işverenlerin şimdiden 2023'ün başındaki EYT düzenlemesine kendini hazırlamaları, pozisyonlarını almaları gerekiyor.
EYT'LİYE TAZMİNAT HAKKI
Yaşa takılanlara emeklilik yolunu açacak düzenleme heyecanla bekleniyor. Düzenlemenin Aralık'ta Meclis'e sevk edilmesi, emeklilik işlemlerinin de 2023'ün Ocak ayından itibaren başlaması bekleniyor. Peki düzenleme ile emeklilik yolu açılacak EYT'lilerin işten ayrılırken hangi hakları bulunuyor? İşte EYT'lilerin başta kıdem tazminatı olmak üzere hakları...
1. Yeni düzenleme ile emekli olacak EYT'liler bu nedenle işten ayrıldığında kıdem tazminatı alır mı?
İş Kanunu'nda 4/a'lıların, yani SSK'lıların kıdem tazminatı alabilmesinin şartları arasında 'emeklilik hakkının elde edilmesi veya bu kapsamda yaş dışında gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması nedeni ile işten ayrılma' da sayılıyor. Bu kapsamında emeklilik nedeniyle işten ayrılan EYT'liler kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilir. Bunun için Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan alınacak şartların tamamlandığına yönelik yazı ile işverene başvurulması yeterli olacak. Ayrıca dilekçede de işten ayrılma nedeninin emeklilik olduğunun belirtilmesi gerekiyor.
2. Tazminat için kaç yıl çalışmak gerekecek?
Emeklilik nedeniyle işyerinden ayrılacak çalışanın aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olması şart. İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için gerekli 1 yıllık sürenin hesabında aynı işverene bağlı farklı işyerlerinde çalıştığı süreler birlikte değerlendirilecek.
3. Kıdem tazminatı nasıl hesaplanacak?
Kıdem tazminatı son brüt ücret üzerinden hesaplanacak. Her 1 yıl için 30 günlük brüt ücret kadar hesaplama yapılacak. Brüt ücrete yıl içinde alınan düzenli ödemeler de dahil edilecek. Bu ücret üzerinden hesaplama yapılacak. Kıdem tazminatı gelir vergisine tabi değil. Tazminattan yalnızca damga vergisi kesilecek. Başka kesinti yapılmayacak.
4. Tazminatta tavan ne kadar? Bu tutar aşılabilir mi?
Brüt maaş kıdem tazminatı tavanını aşıyorsa tazminat tavan tutardan hesaplanıyor. Halen tavan 15 bin 371 lira seviyesinde bulunuyor. Bu tutar Ocak ayında memur maaş katsayısındaki artışla birlikte yükselecek.
5. Tavan aşılabilir mi?
İş Kanunu, verilecek en yüksek kıdem tazminatı tavanını belirlemiş durumda. Ancak işveren kendi arzusu ile bunu aşarak bir rakam ödemek isterse ya da çalışanın gerçek maaşını dikkate almak isterse bunda bir sıkıntı bulunmuyor. Ancak burada tavanı aşan kısım için gelir vergisi ödenmesi durumu ortaya çıkıyor.
6. Taksitle ödenebilir mi?
Kıdem tazminatının peşin ödenmesi esas. Çalışanın rızası olmadan kıdem tazminatının taksitle ödenmesi söz konusu olamaz. İşveren ancak işçinin açık ve yazılı onayını alırsa kıdem tazminatını taksitle ödeyebilir.
7. Kıdem tazminatını alamayan ne yapmalı?
Uyuşmazlıklarda önce arabulucuya başvuru yapılıyor. Kıdem tazminatında zaman aşımı 5 yıl. Zamanaşımı kıdem tazminatı hakkının doğduğu tarihten itibaren başlıyor.
8. Emekli olurken kıdem tazminatı alan EYT'liler yeniden çalışmaya başlarlarsa kıdem tazminatı hakkı olur mu?
EYT düzenlemesiyle emekli olan kişi aynı veya başka bir işyerinde yeniden çalışmaya başlarsa ikinci kez kıdem tazminatı alabilir. Ancak burada o işyerinde en az 1 yıl çalışmak ve kıdem tazminatı alacak şekilde işten ayrılmak gerekecek.
9. Emekli olan EYT'liler ihbar tazminatı alır mı?
Emeklilik nedeniyle işten ayrılanlara ihbar tazminatı ödenmez.
10. EYT'lilerin birikmiş izinleri ne olacak?
Kullanılmayan izinlerin bedelinin iş akdi bittiğinde ödenmesi gerekecek. İzin ücreti, iş akdinin sona erdiği tarihteki ücret üzerinden ödenecek. İzin hakkında zaman aşımı diye bir süre söz konusu değil. Eğer ödeme yapılmazsa iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıl içinde yargı yoluna gidilmeli. Zaman aşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.