Salgınla birlikte yürürlüğe konulan temel uygulamalardan biri de işverenler tarafından iş sözleşmelerinin feshinin yasaklanması ve bu yasakla bağlantılı tek taraflı ücretsiz izin uygulama hakkı oldu. Fesih yasağı işverenin kanunda sayılan durumlar dışında işçilerin iş sözleşmelerini feshetmesini engellemek amacıyla yürürlüğe konuldu.
17 MART'A UZATILDI
4857 sayılı İş Kanunu'na geçici madde 10 ile eklenen fesih yasağı, bu yasağa bağlı olarak işverene tanınan tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı ve 4447 sayılı kanuna yapılan ekleme ile bu şekilde ücretsiz izne gönderilen işçilere ödenen nakdi ücret desteği 17 Nisan 2020'de yürürlüğe girdi.
Milliyet'in haberine göre kanunda yapılan değişiklik ve kanunda verilen yetkiye dayanılarak çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararları ile fesih yasağı 17 Mart 2021'e kadar uzatıldı. Şu an için bir yıla yakın bir süre uygulanması öngörülen yasakla, iş hukukundaki normal fesih sisteminden farklı bir süreç işlemeye başladı.
AHLAK VE İYİ NİYET
4857 sayılı İş Kanunu'na eklenen geçici 10. madde ile hangi kanuna tabi olursa olsun bütün iş sözleşmelerinin işveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller dışında feshi yasaklandı.
Kanun yürürlüğe girdikten sonra işveren ancak işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışlarına dayalı olarak fesih yapabilir hale geldi. Kötü niyetli birçok işveren gerçekte işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışı bulunmasa da böyle bir davranış varmış gibi iş sözleşmelerini feshetti ve işçilerin işten çıkış kodlarını da SGK'ya bu yönde bildirdi.
Bu şekilde bildirimin en önemli sonucu ilgili işçinin işsizlik ödeneğinden yararlanma imkanının da ortadan kalkması oldu. Fakat ilgili işçilerin arabuluculuk sonunda tutulan tutanakta veya yargılama sonunda bu yönde bir davranışlarının bulunmadığı tespit edilirse, ilgili işçiler İŞKUR'a ve SGK'ya başvurduklarında hem işsizlik ödeneği bağlatabilirler hem de işverenler hakkında denetim yapılarak idari para cezası uygulanmasının önü açılabilir. Bu nedenle işverenler de ilgili duruma dayalı bildirim yaparken daha dikkatli davranmak zorundalar.
BAZI DURUMLAR İSTİSNA
23/7/2020 tarihli ve 7252 sayılı kanunla ilgili maddeye birtakım istisnalar getirildi ve fesih yasağının kapsamı bir ölçüde daraltıldı. Getirilen istisnaya göre, iş yerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi veya ilgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi durumları fesih yasağının kapsamı dışına çıkartıldı ve geçerli fesih nedeni oluşturan bu durumlara dayalı olarak işverenin fesih uygulayabileceği belirtildi.
Kanun iş yerinin kapanması ve faaliyetinin sona ermesi diyerek bütün işletmenin kapatılmasını değil sadece bir iş yerinin kapatılmasını bile fesih için yeterli saydı. Fakat burada şunu unutmamak gerekiyor, fesih yasağı kapsamında olmasa da işverenin başka iş yeri var ve işçiye uygun pozisyonlar bulunuyorsa, bu pozisyonlar teklif edilmeden yapılacak fesih de geçersiz sayılacaktır.
Yasak kapsamında olmamakla birlikte tereddüt oluşturan belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi durumunun da yasak kapsamı dışında olduğu açıkca ifade edildi. Belirli süreli sözleşmelerin sona ermesi kendiliğinden gerçekleşen bir durum olduğundan zaten fesih olarak değerlendirilmiyordu.
UYMAYANA PARA CEZASI
Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı bir davranış olmadan işçinin iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline bu durumda olan her bir işçi için brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanması öngörülüyor.
Bununla birlikte ücretsiz izin gösterilip çalıştırılan işçiler için işverene her işçi ve her ay için brüt asgari ücret tutarında idari para cezası öngörüldü. Ayrıca ödenen nakdi ücret desteği de ödeme tarihinden itibaren yasal faizi ile birlikte alınması düzenlendi.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı bir davranış olmadan veya istisna kapsamında bir geçerli fesih nedeni bulunmadan işçinin iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline bu durumda olan her bir işçi için brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanması öngörüldü.
İŞÇİNİN FESİH HAKKI
Kanunda ücretsiz izin durumunun işçi açısından haklı neden oluşturmayacağı ve işçinin bu nedenden dolayı kıdem tazminatı talep edemeyeceği ifade edildi. Bu nedenle işçi tek taraflı ücretsiz izne gönderildiği durumda sırf bu nedene dayalı olarak iş sözleşmesini feshedemez, kıdem tazminatı talep edemez hale geldi.
Fakat bununla birlikte ücretsiz izne gönderimde, bütün işçiler aynı oranda ücretsiz izne gönderilmiyorsa, belirli bir işçinin seçilmesinde ayrımı haklı kılan neden bulunmuyorsa, ücretsiz izinden değil de ayrımcılıktan işçinin iş sözleşmesini feshedebileceği ve kıdem tazminatı talep edebileceği ileri sürülüyor.