Hem evlilik hem de ayrılıkta sosyal güvenlik hakları değişir. Evlilikle beraber eşler mirasçı, vefat durumunda iki taraf emekli aylığının sahibi olur, nikâh kıyanın yetim aylığı hakkı sona erer.
SABAH'ta yer alan habere göre, Sosyal güvenlik mevzuatına göre bir kadın ya da erkeğin vefat eden eşten dolayı dul aylığı alabilmesi için yeniden resmi olarak evlenmemesi gerekiyor.
Evlenmeyen dul erkek de vefat eden eşinden aylık alırken, işe girse de emekli olsa da bu aylık kesilmiyor. Vefat eden babadan yetim, ölüm aylığı almak için anlaşmalı boşanıp eşiyle yaşamaya devam edenlerden gelir ve aylıkları cezasıyla geri alınıyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu 1 Ekim 2008'den itibaren hangi nedenle olursa olsun eylemli şekilde birlikte yaşadıkları tespit edilenlere ödenen aylıkları faiziyle geri istiyor, dolandırıcılıktan da suç duyurusunda bulunuluyor.
Yetim aylığı alırken evlenen işçi kadın sendikalıysa evlilik ikramiyesi alabilir. Evlilik ve ayrılık sonrası sosyal haklara yönelik merak edilen soruların yanıtları şöyle:
1- Nikâhtan sonra anne, babamdan yetim aylığı almaya devam edebilir miyim?
Evlendikten sonra anne ve babadan alınan yetim aylığı kesilir çünkü eşin vefatı durumunda ondan gelecek dul aylığı hakkı doğar. Daha önceki eşi vefat ettiyse ondan da dul aylığı kazanma hakkı doğar. Boşanan kadın ya da erkek Sosyal Güvenlik Kurumu'na müracaat ederek dul ya da yetim aylığı talebinde bulunabilir.
2- Boşandıktan sonra eski eşimle yaşamaya devam etmem durumunda yetim aylığım kesilir mi?
Eşinden boşandıktan sonra birlikte yaşamaya devam eden kadınların anne ve babasından verilen aylığı kesilir. SGK bu kapsamda ödenen aylığı faiziyle talep eder. 1 Ekim 2008 tarihli düzenlemeye göre "Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilir. Ödenen tutarlar geri alınır" deniliyor.
3- Erkekler de vefat eden eşinden dul aylığı alır mı?
Ölüm aylığında kadın erkek ayırımı bulunmuyor. Eşini kaybeden erkekler de evlenmediği sürece ölüm aylığı alabiliyor. Sosyal güvenlik mevzuatına göre vefat eden eşten dul aylığı alınması için resmi nikâhın olması yeterli bulunuyor.
4-Evlilik nedeniyle kadınlara hangi haklar doğuyor?
SSK'lı olarak çalışan kadınlar evlilik durumunda üç günlük evlilik izni kullanabilir, toplu sözleşmede varsa evlilik ikramiyesi alabilir. Nikâh tarihinden itibaren bir yıl içinde işi bırakmak isterse biriken kıdem tazminatının tamamını alabilir. SSK, Bağ-Kur'dan yetim aylığı alan bunun 24, Emekli Sandığı'ndan alan da 12 katı kadar evlenme ödeneği alabilir. Herhangi bir yaş sınırı bulunmuyor. İlk evliliğini kırk yaşından sonra da yapsa bir defaya mahsus olarak toplu olarak alınabiliyor.
5- Kadın ya da erkek işe girme durumunda dul aylığı kesilir mi?
Yeniden resmi olarak evlenmeyenler vefat eden eşten aylık alırken işe girdiğinde ya da emekli olduğunda bu aylık kesilmiyor. Ancak hangi sigorta kolundan olursa olsun yeniden evlenme halinde dul aylığı kesilir.
6- Evlilik ikramiyesi talebinde süre sınırı var mı?
Evlendikten sonra en geç beş yıl içinde başvuru zorunluluğu bulunuyor. Aksi halde zamanaşımı nedeniyle evlilik ikramiyesi almak mümkün olmuyor. Bu ödeneği alan kişinin aylığının kesildiği tarihten itibaren bir yıl içinde boşanması halinde bir yıllık süre sonuna kadar gelir, aylık bağlanmıyor.
7- Boşanma davası sürerken eşim vefat etti, dul aylığı bağlanır mı?
İster SSK ister Bağ-Kur olsun boşanma davası bitmeden vefat ettiği için eşe dul aylığı bağlanır. Resmi olarak ayrılık gerçekleşmediği için dul kalan eşe "dul aylığı" bağlanır.
8- Eşler arasında yaş farkının dul aylığı bağlanmasında bir etkisi var mı?
SSK, Bağ-Kur sigortalılarında yaş farkının bir etkisi bulunmuyor. Emekli Sandığı'na göre karı ya da koca eşinden 30 yaş veya daha büyükse ölüm durumunda eşe yarı nispetinde aylık bağlanıyor. Ancak evlilik akdi en az 10 yıl önce yapılmış ve çocukları olmuşsa indirim olmuyor. Emekli olduktan sonra evlenenler hakkında da aynı hüküm uygulanıyor. Yaş farkı otuzdan büyük, evlilik on yıldan az sürdüyse ve çocuk yoksa yarım dul aylığı bağlanıyor.
9- Resmi evlilik dışında dünyaya gelen çocuklar da yetim aylığı alır mı?
Medeni Kanuna göre çocuk ve anne arasında soy bağı doğumla kuruluyor. Babayla soy bağı da anne ile evlilik, tanıma veya hâkim hükmüyle kuruluyor. Evlilik dışında dünyaya gelen çocuklar evlilik içinde doğanla aynı hükme tabi bulunuyor. Soy bağı düzeltilen, babalığı hükme bağlanan çocukları ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları bağlanacak aylıktan yararlanabilir.
10- Vefat eden çocuktan anneye aylık bağlanır mı?
Ölüm aylığı geride kalan eş, çocuk, anne babaya bağlanabilir. Ancak bu kişilerin bazı şartları taşıması gerekir. Vefat eden kişi ile ölüm tarihinde yasal evlilik bağı bulunan eşe aylık bağlanır. Sigortalının eşinin çalışması veya kendi sigortalılığı nedeniyle aylık veya gelir alıyor olması bu durumu değiştirmez.
11- Evlenme yardımında sosyal güvenlik kesintisine gidiliyor mu?
Evlenme, doğum, ölüm yardımları, iş sonu ya da kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme prime esas kazanca tabi bulunmuyor. Bu kapsamda yapılan yardımları tutarı ne olursa olsun prime esas kazançların hesabında dikkate alınmıyor. Dolayısıyla evlenme yardımları da sigorta priminden muaf tutuluyor.
12- Yetim aylığı alan kardeşlerden birinin evlenmesi halinde diğerin aylığı artar mı?
Sosyal Güvenlik Kurumu'nca evlenme ve ikramiyeden yararlanma durumunda diğer hak sahiplerinin aylık ya da gelirleri yeniden hesaplanır. İki kız kardeş anne ya da babasından yetim aylığı alıyorsa birinin evlenmesi halinde öbürünün aylığı artar.
13- Vefat eden eşimden dolayı Bağ-Kur malul dul aylığı alıyorum, aynı sigorta kolundan işe başlarsam kesinti olur mu?
İşe başlama durumunda malul dul aylığı kesilmez. Ölüm aylığı bağlanan eşin aylığı sadece yeniden evlenme durumunda kesilir.
14- Evlilik nedeniyle istifa eden kadın çalışanların kıdem tazminatını alması için ne yapması gerekiyor?
İş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshi, evliliği gösteren belgenin işverene sunulması, feshin gerekçesinin evlilik olduğunun açıkça belirtilmesi gerekiyor.
15- Dul ve yetim aylığı ne kadar sürede bağlanıyor?
SSK veya Bağ- Kur kapsamında çalışan ya da emekli olan kız çocuğuna, bekâr veya dul olması koşuluyla yetim aylığı bağlanıyor. Başvurunun ardından sigortalının vefat ettiği ayı takip eden ay başından itibaren aylık ödemesi yapılıyor.