Enerjide tarihi meydan okuma! Tehditlerle nasıl başa çıkıldı?

Türkiye'nin 4 sondaj gemisinden en büyüğü Abdülhamid Han 9 Ağustos'ta Başkan Recep Tayyip Erdoğan'ın katıldığı törenle görev yerine uğurlandı. Türkiye batının tehditlerine rağmen büyük bir meydan okumayla Mavi Vatan'daki kaynaklarını çıkarmak için geri adım atmadı. Enerjideki büyük meydan okumanın miladı ise 2015 yılı oldu. Berat Albayrak kaleme aldığı 'Burası Çok Önemli!' kitabında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yaptığı dönemde Türkiye'nin enerji hamlesine yönelik Batı'dan yapılan tehdidi ve içerideki ihaneti yazmıştı. Konuya ilişkin Milliyet Yazarı Zafer Şahin de Berat Albayrak'ın o ifadelerine yer vererek dikkat çeken bir yazı kaleme aldı. Şahin yazısında şu ifadelere yer verdi: 'Türkiye tarihin bu döneminde savunma sanayiinde ve dış politikada attığı cesur adımlarla kendisini dar bir paranteze hapsetmeye çalışan küresel emperyalizme karşı adeta meydan okuyor. Bu iki başlığa paralel olarak bir büyük meydan okuma mücadelesi de enerjide veriliyor. Enerjide atılan her adım kritik, çünkü cari açık problemini çözemeyen bir ülkenin ekonomik bağımsızlığını elde etmesi imkansız. Türkiye yılda 50 milyar dolar enerji ithal ediyor. Cari dengemizdeki en büyük yük enerji ithalat rakamları. Son 10 yılda içeriden ve dışarıdan yükselen 'Yapamazsınız', 'Alamazsanız', 'Arayamazsanız' seslerine inat 4 sondaj, 2 sismik araştırma gemisiyle dünyanın en büyük ve modern enerji filolarından birini kurma sebebimiz de tam olarak bu. 2030'lı yıllara cari açık problemini çözmüş, enerji ihraç eden ve ekonomide tam bağımsız hale gelmiş bir ülke olarak girmek. Sadece dünyanın hayranlıkla izlediği bir gemi filosu kurmadık bu süreçte. Rus gazını Türkiye üzerinden Avrupa'ya ileten Türk Akım ve Azerbaycan ile hayata geçirdiğimiz TANAP projeleri ile enerjide merkez ülke haline geldik. Putin boşuna 'Avrupa, Rusya'dan kesintisiz doğal gaz akışı dolayısıyla Türkiye'ye minnettar olmalı' demiyor. Türkiye'nin stratejik önemi bu projelerle daha da arttı. Enerjideki büyük meydan okumanın miladı 2015 yılı… Yukarıda kısaca özetlemeye çalıştığımız hamleler Berat Albayrak'ın Enerji Bakanlığı koltuğuna oturmasıyla başladı. Büyük meydan okumaların beraberinde büyük tehditleri getirmemesi imkansızdı. Öyle de oldu. Albayrak o tehditleri 'Burası Çok Önemli' adlı kitabında bütün detaylarıyla anlattı: Kendi arama ve sondaj gemilerimizi edinmek için yola koyulduk. Dışardan bir engel bekliyorduk ama ilk engelleme girişimini içeride yaşadık. 2016 yılının başında bakanlığımızdan o zamanki Müsteşar Yardımcımız, Dışişleri Bakanlığı, Genelkurmay ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı yetkilileriyle bir toplantıdaydık. Doğu Akdeniz'de daha aktif olmamız gerektiğini, yarın kıyılarımızdan Akdeniz'e olta atamayacak noktaya geleceğimizi söylediğimizde; toplantının bazı katılımcıları 'Türkiye'nin bunu yapacak kapasitesi, altyapısı, gemi alacak parası yok. Bu yönde agresif bir politika izlersek ABD ve AB'nin ne diyeceğini bilemeyiz' sözleriyle itirazlarını dile getirdi. Tabii ki geri adım atmadık. Bu toplantıdan kısa bir süre sonra 15 Temmuz darbe girişimi gerçekleşti. Bize itiraz edenlerin bazılarının o ihanet şebekesinin içinde olduklarını gördük. Bu olay vesilesiyle Doğu Akdeniz meselesinin bürokrasi nezdinde bilinçli olarak neden dar bir ekiple bu şekilde yönetildiğini de anlamış olduk. Enerjide taşlar bir kere yerinden oynamıştı. Tehditlerin de ardı arkası kesilmiyordu. Türkiye'yi doğal gaz ticaretinin merkezi haline getiren, Avrupa'nın arz güvenliğini garanti altına alan 'Türk Akımı Projesi' 10 Ekim 2016 tarihinde Türkiye ile Rusya arasında imzalandı. Uçak krizi ile büyük bir gerilim yaşayan iki ülkenin ilişkilerinin normalleşmesi elbette ki birilerinin hoşuna gitmiyordu. Anlaşmadan 1 ay önce, Eylül 2016… Albayrak, Batılı bir ülkede baş başa görüşmede imalı bir şekilde tehdit edildi: Görüşme devam ederken projenin kesinlikle yapılmaması gerektiği, ciddi sıkıntılara yol açacağı, hem Türkiye hem de bizim için hiç iyi olmayacağı ifade edilince, diplomatik teamüller çerçevesinde gereken cevabı verdik. Bu olaydan sadece birkaç gün sonra şahsımı hedef alan yalan ve iftira üzerinden yeni bir saldırıya maruz kaldık. Bu konuda anlatılacak daha çok anekdot var ama yerimiz dar. Türkiye'nin milli bir enerji politikasını benimsemesi ve bugün sonuç almaya başlaması birdenbire olmadı. Albayrak'tan sonra göreve gelen Fatih Dönmez döneminde de tüm engelleme çabalarına rağmen milim geri adım atılmadı. Birileri istediği kadar Türkiye'nin enerjideki büyük meydan okumasını görmezden gelsin. 'Ne var canım gaz buldularsa… Zaten her seçim döneminde bulunuyor' diyerek atılan adımları önemsizleştirmeye çalışsın. Ne diyor Cumhurbaşkanı Erdoğan? 'Her arayan bulamaz; ama bulanlar hep arayanlardır.' Millet bu sözün taşıdığı derin anlamın farkında. Önemli olan da bu…' İŞTE ENERJİDEKİ BAĞIMSIZLIK YOLCULUĞU Peki enerjide bu günlere nasıl gelindi işte aşama aşama o süreç... Başkan Erdoğan 9 Ağustos 2022'de Abdülhamid Han sondaj gemisini göreve uğurlarken Türkiye'nin ilk petrol bulma hikayesini de hatırlatarak şu ifadeleri kullandı: 'Taşucu Limanımızda gemimizin sondaj öncesi tüm hazırlıkları bitirildi. Bugün Abdülhamid Han gemimizi mavi vatana, yeni sondaj rotamız Akdeniz'e yolcu ediyoruz. Ülkemizde ilk petrol bulunan yer, bundan 135 yıl önce yine Akdeniz'deki İskenderun'du. Bu defa da Abdülhamid Han gemimizi ya Allah bismillah diyerek Gaziapaşa'nın 55 kilometre açığındaki Yörükler-1 Kuyusu'na uğurlayacağız. Yörükler-1 Kuyusu, Doğu Akdeniz'deki kapsamlı iş planımızın ilk adımıdır.' HER ŞEY BERAT ALBAYRAK'IN O KONUŞMASIYLA BAŞLADI Enerji alanında milli dönem yıllar sonra yeniden Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı ile Hazine ve Maliye Bakanı olarak görev yapmış Berat Albayrak'ın 6 Nisan 2017'de o tarihi konuşmasıyla başladı. Berat Albayrak, o dönem Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı görevini yürütüyordu. 6 NİSAN 2017 MİLLİ ENERJİ VE MADEN POLİTİKASI TOPLANTISI 'Tarihimizdeki ilk defa inşallah bu yıl alımını gerçekleştireceğimiz arama sondaj gemisiyle yılda en az Karadeniz'de 2 tane Akdeniz'de 2 tane her yıl kuyu kazacağız' 9 HAZİRAN 2017 BAKAN BERAT ALBAYRAK TPAO BARBAROS HAYRETTİN PAŞA GEMİSİ'NDE KONUŞTU 'Türkiye olarak biz artık büyük güçlü Türkiye diyorsak bu alanda da kendi mühendislerimiz gemilerimiz, arama sondaj platformlarımızla olmak zorundayız. İnşallah bunun bir neticesi noktasında da önemli adımlar atacağız' 9 TEMMUZ 2017 DÜNYA PETROL KONGRESİ Bakan Albayrak, 'Arama ve üretim faaliyetleri ekseninde denizlerimizde petrol ve doğalgaz faaliyetlerine odaklanmış bulunuyoruz. Akdeniz havzasında ve Karadeniz'de sismik araştırmalarımız yoğun bir biçimde devam ediyor' dedi. 28 TEMMUZ 2017 BAKAN ALBAYRAK AKADEMİSYENLERLE İSTİŞARE TOPLANTISINDA 'İnşallah bu yılın son çeyreğinde envanterimize alacağımız kendi sondaj gemimizle kendi mühendislerimizle Türkiye olarak biz kendimiz yapacağız' 10 AĞUSTOS 2017 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, 'Burada ciddi keşifler oluyorsa bizde kendi hukukumuza dayalı bölgelerde daha aktif olacağız' diye konuştu. 12 AĞUSTOS 2017 18 MART ÇAN TERMİK SANTRALİ MÜDÜRLÜĞÜ ZİYARETİ Bakan Albayrak, 'Tüm bu çerçevede kendi personelimizle daha aktif bir rol üstleneceğiz' dedi. 11 EKİM 2017 BAKAN ALBAYRAK 8.TÜRKİYE ENERJİ ZİRVESİ'NDE 'Bu yıl bitmeden ilk derin sondajımızı yapacağız. Türkiye yeni dünya düzeninde çok farklı bir şekilde yol alıyor' 3 KASIM 2017 7. ULUSLARARASI DOĞALGAZ KONGRESİ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, 'Bu yıl bitmeden envanterimize katacağımız kendi sondaj gemimizle Akdeniz'de artık 2018'de kuyularımızı sondaj çalışmalarımızı son sürat devam ettirecek bir Türkiye Petrol'leri var' dedi. 20 KASIM 2017 2018 YILI BÜTÇESİ PLAN VE BÜTÇE KOMİSYONU Bakan Albayrak, 'Akdeniz ve Karadeniz'in her birinde ayrı ayrı sondaj çalışmaları yapmak suretiyle petrol ve doğalgaz aramacılığında aktif bir stratejiyi devreye alıyoruz' dedi. 14 ARALIK 2017 BAKAN BERAT ALBAYRAK 2018 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU GÖRÜŞMELERİNDE MECLİS'E SESLENDİ 'Doğalgaz ve petrol arama çalışmalarımız kapsamında Barbaros Hayrettin Paşa ve Oruç Reis gemileriyle hem Akdeniz hem de Karadeniz'de detaylı sismik aramaları yürütüyoruz. Tüm dünyaya buradan sesleniyorum sondaj ve petrol arama faaliyetleri noktasında Türkiye olarak, Türk bayrağının dalgalandığı gemilerimizle yelken açıp dolaşacağız' 31 ARALIK 2017 DEEPSEA METRO-2 ZİYARETİ Bakan Albayrak, 'Sektörünün en büyüğü en son teknolojiye sahip olan ülkemizin ilk yerli sondaj gemimizle 2018'e giriyoruz' açıklamasında bulundu. 31 MAYIS 2018 BAKAN ALBAYRAK FATİH SONDAJ GEMİSİNİ AKDENİZ'E UĞURLAMA TÖRENİNDE KONUŞTU 'Teknolojik altyapı iş güvenliği ekipmanlarıyla dünyanın en üst klasmanındaki gemimizle denizlerdeki varlığımız artık özellikle Akdeniz ve Karadeniz'de daha fazla hissedilir olacak' 20 ŞUBAT 2019 Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, 'Bu süreç başladıysa yakındır neticeye ulaşmak. Ama bugün ama yarın. Doğru adımları doğru bir sistem içerisinde yerli ve milli duruşla bilimsel olarak da yol haritasıyla neticeye ulaşmak kaçınılmaz' dedi. 12 MAYIS 2019 Bakan Albayrak, 'Ben buradan net söylüyorum. 2020 yılların Türkiye'sinde inşallah Türkiye petrol ve gaz noktasında sevinçli ve mutlu haberler duyacak' açıklamasında bulundu. 12 AĞUSTOS 2020 Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, 'Doğu Akdeniz'i birileri uluslararası şirketlere paylaştırırken biz napacağız oturacağız. Sonra ne olacak biz Akdeniz'e ayağımızı suya atamayacak olta atamayacak noktaya geleceğiz. Böyle bir şey olabilir mi?' dedi. Peki Başkan Erdoğan'ın hatırlattığı 135 yıl önce petrol arama çalışmalarında neler olmuştu? Sabah gazetesi yazarı Erhan Afyoncu tarihimizin ilk petrol arama çalışmalarında yaşananları kaleme aldı. Afyoncu yazısında Türkiye'nin ilk petrol arama çalışmalarını II. Abdülhamid'in onayladığını belirterek '14 Haziran 1889'da da II. Abdülhamid'in iradesiyle İskenderun'daki petrol gazı ihalesi onaylandı' diye yazdı. İşte Afyoncu'nun o yazısı: Petrol, insanlık tarihinde çok eskilerden bu yana biliniyordu. Ancak bilinen bir madde olmasına rağmen 19. yüzyılda sanayiyle birlikte hayati kaynaklardan biri hâline geldi. Dünyada modern manadaki ilk petrol kuyusu 1859'da Pennsylvania'da açıldı. Bundan sonra dünyanın birçok yerinde petrol arama çalışmaları başlatıldı ve yeni kuyular kazıldı. Osmanlı topraklarındaki petrol arama çalışmaları İdris Bostan, Fatih Başgül ve Deniz Akpınar tarafından incelenmiştir. Midhat Paşa, 1869-1872 arasında Bağdat valiliği yaptığı dönemde bölgedeki petrol kaynaklarının ortaya çıkarılması için yoğun bir mesai harcamıştı. Bulunan petrol numunelerini incelenmek üzere Londra'ya gönderdi, Londra'dan Mezopotamya'ya uzmanlar getirtti ve petrol endüstrisinin Osmanlı'da da kurulması için çabaladı. İngiliz uzmanlar sondaj çalışmaları, petrol ayrıştırma metotları ve ürünün nakliyesi konularında çalıştılar ve araştırma sonuçlarını rapor hâline getirdiler. Raporda nakliye konusunda çok zorluk yaşanacağı, nakliyenin pahalı olacağı, ilkel yöntemlerle çıkartılacak bu petrolün Amerika petrolüyle yarışamayacağı bildirildi. Bu arada imparatorluğun farklı bölgelerinde petrol çalışmaları artarak devam ediyordu. Mesela Meisner adlı bir uzman Irak'taki Mendeli bölgesinde petrol buldu. Bakuba'da bir rafineri kuruldu ancak bunlar uzun soluklu olmadı. 1875'te Nikogos Tokmakyan ve kardeşleri Van'da bazı araştırmalar yaptılar ve bunlarla bölgedeki petrolü çıkarmak için imtiyaz sözleşmesi yapıldı. Buna mukabil Tokmakyan ve kardeşlerinin yeterli donanıma sahip olmadıklarından bir süre sonra sözleşme feshedildi. Tayfur Paşa, 1877- 1878'de bölgede yaptığı çalışmalar sonunda 100 deve yükü petrol çıkarmayı başardı. Birçok kaynağa göre Osmanlı topraklarında petrol çıkarma imtiyazı 1883'te ilk defa Tahsin Paşa'ya verildi ama paşa, elde ettiği imtiyazı üretime dönüştürmek yerine haklarını yabancılara satma peşinde koştu. 1884'te de Musul ve Bağdat petrolleri işletme imtiyazı için müracaat edildi. İSKENDERUN'DA PETROL 23 Mart 1889'deki Şura-yı Devlet toplantısında Necati Efendi'nin talebi görüşüldü ve verilecek imtiyazın şartları on bir madde halinde belirlendi. Buna göre Necati Efendi, 75 sene petrolü işletecek, çıkartılacak petrolün yüzde onu verilecek ve bunun haricinde dahili gümrük vergisi talep edilmeyecekti. Ayrıca Necati Efendi işletmeyi iki sene zarfında çalışır hale getirecek, aksi halde sözleşme feshedilecekti. Bu şartlar 30 Mart 1889'da Meclis-i Vükela'da, yani Bakanlar Kurulu'nda da müzakere edildi ve bazı maddelerde değişiklik yapıldı. 14 Haziran 1889'da da II. Abdülhamid'in iradesiyle İskenderun'daki petrol gazı ihalesi onaylandı. Necati Efendi, işletme imtiyazını elde ettikten sonra yedi buçuk ay sonra haklarını tüccar Hasan Tahsin Efendi'ye devretti. Tahsin Efendi de haklarını bir buçuk sene sonra Anonim Şirkete devretti. Bu arada bir Alman-İngiliz şirketi sondaj çalışmalarında bulundu, ancak açılan kuyulardan yeterli petrol elde edilemediğinden çalışmalar durduruldu. Ayrıca bir İskenderun Petrol Şirketi kuruldu. İskenderun'daki işletme imtiyazı 26 yıl devam etti ve 15 Ocak 1916'da tamamen feshedildi. Bu arada Musul civarındaki petrol için imtiyaz müracaatları arttığından 1884'te buranın işletme hakkı Devlet Hazinesi'nden alınarak, Hazine-i Hassa'ya devredildi. İlerleyen yıllarda da farklı bölgeler içim imtiyaz müracaatları devam etti. 13 Temmuz 1893 tarihinde M.G. Boussevains, Van, Musul, Diyarbekir, Basra ve Bağdat için müracaat etti. 13 Şubat 1897'de Sadrazam Halil Rıfat Paşa'ya Gelibolu ve Şarköy için imtiyaz verildi. Rıfat Paşa'nın hakları 1901'de vefatından sonra bir oğlu ve iki kızına intikal etti. Paşanın çocukları da haklarını Avukat Davut Efendi ve Avusturyalı İstanlas Mihalik isimli iki kişiye devrettiler. KARADENİZ'DE PETROL ARAMA ÇALIŞMALARI Rapordan sonra Schmidt'e aynı yıl arama imtiyazı verildi ancak Schmidt, bölgedeki araştırmalarından bir süre sonra ortadan kayboldu. 15 Eylül 1909'da Altunoğlu İvan Efendi'ye Ekinviran köyü arazisinde petrol, neft, zift, katran madenleri arama ve araştırma ruhsatı verildi. Hemen ardından çalışmalara başlandı. İlk tespitlere göre Ekinviran petrolünün % 0.5 benzin, % 18.5 petrol ve % 81 maden yağıydı. Çalışmaların başlamasından sonra ilk tepkiler de görülmeye başlandı. Bölge halkı içme sularının kirletileceği gerekçesiyle petrol arama çalışmalarına karşı çıktı. Bir diğer itiraz ise Sinop mutasarrıfından geldi. Mutasarrıf başka bir açıdan itiraz ediyordu. Ona göre bölgedeki petrol eğer Altunoğlu İvan Efendi tarafından işletilirse bu Rus menfaatlerine yarayacaktı. Çünkü Rus konsolosluğu petrolün işletilmesi durumunda senede ne kadar petrol çıkarılacağını araştırmıştı ve Rusya, Sinop'ta büyük bir gaz havuzu kurmak istiyordu. Altunoğlu da bu planın bir parçasıydı. Bu yüzden mutasarrıfa göre 'Karadeniz sahilinin önemli bir noktasında bulunan bu değerli madenin şüpheli ellere verilmemesi', bunun yerine petrolün devlet tarafından güvenilir bir şirkete verilmesi uygun olacaktı. İtirazlara rağmen 1913'te 99 yıllığına imtiyaz hakkı Altunoğlu'na verildi. Buna karşılık savaş yılları yüzünden Altunoğlu fazla bir başarı elde edemedi ve imtiyaz daha sonra başkalarına devredildi. Böylece Osmanlı döneminde Karadeniz'deki petrol çıkarma macerası da akim kaldı. Cumhuriyet döneminde de Ekinviran'daki petrol araştırmaları devam etti. En son 8 Eylül 1941'de L. Ortynski ve S. W. Tromp adlı uzmanlar, bölgede araştırmalar yaptılar ancak bu araştırmadan da bir netice elde edilemedi.