Yıkım değil ihya! Geçmişte tahrip edilen Kız Kulesi özgün karakterine uygun olarak yeniden restore ediliyor

Kız Kulesi'nde geçmiş dönemde yapılmış beton imalatta, çalışmalar esnasında kolon ve döşeme donatılarının bağlantısının olmadığı, aynı zamanda içeriğinde deniz kabuklarına rastlanan deniz kumunun kullanıldığı tespit edildi. Kız Kulesi'nde 80 yıl önce elle hazırlanmış betonun özelliğini kaybetmiş olduğu, demir donatıların aşırı korozyona uğradığı ve bayrak direği de dahil çatlaklara sebep olduğu bildirildi. Büyük bir depremde, Kız Kulesi'nin bütünüyle zarar göreceği anlaşıldı.

KIZ KULESİ'NİN KOLON VE DÖŞEME DONATILARININ BAĞLANTISI YOK
Tarihi Kız Kulesi zaman içerisinde çeşitli onarımlar geçirdi. 1944 yılında ahşap elemanlarla oluşturulmuş kat döşemeleri, külah yapısı, dönemin en popüler malzemesi olan beton ile yenilendi. 2000'li yıllarda ise yapının günümüze ulaşan halini içeren onarımlar gerçekleştirildi. Bu onarımlarda yapı içerisinde restoran fonksiyonuna yönelik yapılmış çatı ilaveleri, 1999 depremi sonrası kule dış duvarlarına yapılmış çelik çapraz takviye elemanları yapıldı.

1944 yılında kullanılan beton ve çimento, içeriğindeki tuzlar ve diğer kimyasallar nedeniyle yapıya zamanla zarar vermiş olduğu, bu doğrultuda özgün ve doğal malzemelerle restorasyon çalışmalarının sürdürüldüğü öğrenildi.

Geçmiş dönemde yapılmış beton imalatta, çalışmalar esnasında kolon ve döşeme donatılarının bağlantısının olmadığı, aynı zamanda içeriğinde deniz kabuklarına rastlanan deniz kumunun kullanıldığı, tasarımdaki hata ve eksiklikler ile 80 yıl önce elle hazırlanmış betonun özelliğini kaybetmiş olduğu, nervürsüz demir donatıların aşırı korozyona uğradığı ve bayrak direği de dahil çatlaklara sebep olduğu görüldü.

18 YÜZYIL SONU VERİLERİ KULLANILIYOR

• Restorasyon çalışmalarında kaynaklardaki günümüze ulaşmış en çok bilgi ve belgenin olduğu 18 yüzyıl sonu verileri kullanılıyor.
  
• Çalışmaların başladığı tarihten bugüne kadar, İstanbul Kız Kulesi'nin kale avlusu bölümüne 1990'lı yıllarda eklenmiş olan, çelik çatı ve asma kat söküldü. Bununla birlikte yine aynı tarihlerde eklenmiş olan betonarme kısımların sökümleri tamamlandı. Şu anda yapının etrafında görülen askı – kapama iskelesi, yapıyı olumsuz iklim koşullarından, statik risklerden korumak amacıyla ve güvenli bir şekilde çalışma ortamını sağlamak üzere yapıldı.
  
• Askı-kapama iskelesi kurulduktan sonra, özgün olmayan betonarme ekler ile yapının ön kısımda bulunan betonarme yapı söküldü. Yapının bayrak direği de dahil olmak üzere balkon kotu üstündeki toplamda 500 tonluk betonarme kısım yapıya zarar vermeden itinayla uzaklaştırılmakta. Bu bölümlerin onaylı projeler doğrultusunda yığma ve ahşap olarak özgün haline kavuşacağı, yapı depreme daha dayanıklı hale geleceğini öğrenildi.

Süreç boyunca kimyasal analizler, georadar görüntüleme sistemleri, lazer tarayıcıların günümüz teknolojisinin el verdiği her türlü imkânla yapının korunması için kullanıldığı ifade edildi.

• 1940'lı yıllarda yapılmış olan onarımlarda, duvar boşluklarını görüntüleme sistemleri henüz olmadığından, tarihten günümüze duvar ve zemin yapısında oluşmuş boşlukların ve çatlakların tespiti yapılamadı. Bu sebeple duvar bünyesindeki boşluklara geçmiş dönemlerde müdahale edilemedi.
  
• Georadar çalışmaları sırasında içinde boşluk gözlemlenen özgün duvarların enjeksiyon yöntemiyle güçlendirilmesi büyük ölçüde tamamlandı. Günümüze kadar yaklaşık 120 ton kullanılan enjeksiyon malzemesinin içeriğine yine laboratuvar analizleri sonucunda yapının özgün malzemeleri ve denizin ortasında bulunması gibi koşullara dikkat edilerek karar verildi.
  
• Yapının tarihi beden duvarlarının paslanmaz çelikten görünmez gergilerle güçlendirilmesine yönelik boşlukların karot kesim çalışmaları başladı. Yapıya 1990'lı yılların sonunda eklenen cephelerdeki özgün olmayan çelik kuşaklar da yapıdan uzaklaştırılacak.
  
• Yapıdaki betonarme eklentilerin uzaklaştırılması sonrası aslına uygun olarak bütünleme imalatlarına başlanıldı. Bu kapsamda Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı ve Han Tümertekin'in yönlendirmeleriyle çimento bazlı derz imalatları yapıdan uzaklaştırılmakta, surlarda bulunan kaybolmuş dendanlar (kale duvarı siperlikleri) ortaya çıkarılmakta..
  
• Bayrak direğinin balkon katından başlayıp kubbe üst kotuna kadar olan kısmının metal olarak imal edileceği öğrenildi. Külah dışında kalan üst bölümü için dış koşullara dayanıklı yapıya ilave yük aktarmayacak alternatif malzemelerle yapılması üzerinde çalışılmakta.
  
• Bakır alemin konservasyon çalışmaları da devam ediliyor. Çalışmalar sırasında alem üzerinde altın varak kalıntıları tespit edildiği, alemin yeniden altın varakla kaplanacağı öğrenildi. İstanbul'un en önemli simgelerinden olan bu güzide anıt eserde paratoner bulunmadığı ve zaman zaman düşen yıldırımların direğe zarar vererek ciddi çatlaklar oluşturduğu çalışmalarda görüldü. Söz konusu durum için önlemler alınacağı bildirildi.
  
• Çalışmalar sonrasında vatandaşların avluda bulunan ahşap seyirdim teraslarında dolaşıp ahşap merdivenlerden kuleye çıkması ve İstanbul'u izlemeleri sağlanacak.
  
• Özellikle kuzey yönünden adaya gelen dalgaların, ada çevresine daha önceden yapılan ve günümüzde yetersiz kalmış olan dolguları ve ince malzemeyi ada altından sürükleyerek çatlaklara neden olduğu tespit edildi. Ayrıca adanın kuzey batı köşesinde deniz derinliği 30 metre civarında olduğu, söz konusu durumun tahkimat malzemelerinin kaymasına sebep olduğu tespit edildi. Bunlarla beraber ada çevresinde bulunan iskeleler 90'lı yılların sonunda eski iskelelerin üzerine inşa edildiği ve bu nedenle alttaki taşıyıcı iskelelerin yer yer çöktüğü gözlemlendi. Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerinin Ulaştırma Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü ile görüşerek çözümler ürettiği ifade edildi. Zeminin yapıya zarar verebilecek durumuyla ilgili çalışmalar yapıldığı, adanın çevre tahkimatının yapılması ve iskelelerinin iyileştirilmesine yönelik çalışmaların devam ettiği öğrenildi.
  
• Adaya giden temiz su ve elektrik hatlarının yenilenmelerinin yapılacağı ifade edildi
  
• Adadaki mevcut durumda pis su arıtma ünitesi ya da kanalizasyona erişim bulunmadığı konuyla gerekli çalışmalar yapılacağı bildirildi.

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nden sosyal medyada tarihi Kız Kulesi'nin yıkıldığına yönelik paylaşımlar üzerine açıklama yapıldı. Genel Müdürlüğün sosyal medya hesabından yapılan açıklamada, 1940'lı yıllarda Kız Kulesi'nde yaşanan yangın sonrasında betonarme eklenti yapıldığı belirtildi.

Açıklamada, "Betonarme eklenti, alanında uzman isimler olan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı, Han Tümertekin ile İstanbul Teknik Üniversitesi ve Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi tarafından hazırlanan, yapının depreme karşı dayanımının olmadığına ilişkin raporlar ve yine danışman hocalarımızın kontrolünde hazırlanan projeler doğrultusunda evrensel koruma ilkelerine bağlı kalarak külah kısmı yapıdan uzaklaştırılmakta, özgün malzemesine uygun olarak yapılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir" ifadeleri kullanıldı..

Restorasyona ve Kız Kulesi'ne ilişkin tüm belgeler ve gelişmelerin https://kizkulesi.com sitesinden paylaşıldığına yer verilen açıklamada, "2023 yılında, Cumhuriyetimizin 100. yaşında, Kız Kulesi, tarihi ve abidevi değerine uygun şekilde, bir anıt eser ve müze olarak hizmet verecektir" denildi.

Çalışmamızın genel amacı yapıya sonradan eklenen ve yapının özgün karakterine uygun olmayan eklerinden arındırılması ve özgün detaylarına yeniden kavuşturulmasıdır.

Çalışmalara alanında uzman isimler olan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı ve Han Tümertekin danışman olarak destek vermektedir.

• Tarihi Kız Kulesi zaman içerisinde çeşitli onarımlar geçirmiştir. 1944 yılında ahşap elemanlarla oluşturulmuş kat döşemeleri, külah yapısı, dönemin en popüler malzemesi olan beton ile yenilenmiştir. 2000'li yıllarda ise yapının günümüze ulaşan halini içeren onarımlar gerçekleştirilmiştir. Bu onarımlarda yapı içerisinde restoran fonksiyonuna yönelik yapılmış çatı ilaveleri, 1999 depremi sonrası kule dış duvarlarına yapılmış çelik çapraz takviye elemanları yapılmıştır.

• 1944 yılında kullanılan beton ve çimento, içeriğindeki tuzlar ve diğer kimyasallar nedeniyle yapıya zamanla zarar vermiş olup bu doğrultuda özgün ve doğal malzemelerle restorasyon çalışmaları sürdürülmektedir.
• Geçmiş dönemde yapılmış beton imalatta, çalışmalar esnasında kolon ve döşeme donatılarının bağlantısının olmadığı, aynı zamanda içeriğinde deniz kabuklarına rastlanan deniz kumunun kullanıldığı, tasarımdaki hata ve eksiklikler ile 80 yıl önce elle hazırlanmış betonun özelliğini kaybetmiş olduğu, nervürsüz demir donatıların aşırı korozyona uğradığı ve bayrak direği de dahil çatlaklara sebep olduğu görülmüştür (Bkz. Şekil 1-2-3-4-5-6).

• Askı-kapama iskelesi kurulduktan sonra, özgün olmayan betonarme ekler ile yapının ön kısımda bulunan betonarme yapı sökülmüş olup yapının bayrak direği de dahil olmak üzere balkon kotu üstündeki toplamda 500 tonluk betonarme kısım yapıya zarar vermeden itinayla uzaklaştırılmaktadır. Bu bölümler onaylı projeler doğrultusunda yığma ve ahşap olarak özgün haline kavuşacak, yapı depreme daha dayanıklı hale gelecektir.
• Süreç boyunca kimyasal analizler, georadar görüntüleme sistemleri, lazer tarayıcılar vb. günümüz teknolojisinin el verdiği her türlü imkân yapının korunması için kullanılmaktadır (bkz.Şekil.7).

• 1940'lı yıllarda yapılmış olan onarımlarda, duvar boşluklarını görüntüleme sistemleri henüz olmadığından, tarihten günümüze duvar ve zemin yapısında oluşmuş boşlukların ve çatlakların tespiti yapılamamıştır. Bu sebeple duvar bünyesindeki boşluklara geçmiş dönemlerde müdahale edilememiştir.
• Georadar çalışmaları sırasında içinde boşluk gözlemlenen özgün duvarların enjeksiyon yöntemiyle güçlendirilmesi büyük ölçüde tamamlanmıştır. Günümüze kadar yaklaşık 120 ton kullanılan enjeksiyon malzemesinin içeriğine yine laboratuvar analizleri sonucunda yapının özgün malzemeleri ve denizin ortasında bulunması gibi koşullara dikkat edilerek karar verilmiştir.

• Yapının tarihi beden duvarlarının paslanmaz çelikten görünmez gergilerle güçlendirilmesine yönelik boşlukların karot kesim çalışmaları başlamıştır. Yapıya 90'lı yılların sonunda eklenen cephelerdeki özgün olmayan çelik kuşaklar da yapıdan uzaklaştırılacaktır (bkz.Şekil.8).
• Yapıdaki betonarme eklentilerin uzaklaştırılması sonrası aslına uygun olarak bütünleme imalatlarına başlanılmıştır. Bu kapsamda danışmanlarımızın da yönlendirmeleriyle çimento bazlı derz imalatları yapıdan uzaklaştırılmakta, surlarda bulunan kaybolmuş dendanlar (kale duvarı siperlikleri) ortaya çıkarılmaktadır (Bkz. Şekil 9).

• Bayrak direğinin balkon katından başlayıp kubbe üst kotuna kadar olan kısmı metal olarak imal edilecektir. Külah dışında kalan üst bölümü için dış koşullara dayanıklı yapıya ilave yük aktarmayacak alternatif malzemelerle yapılması üzerinde çalışılmaktadır.
• Bakır alemin konservasyon çalışmalarına devam edilmektedir. Çalışmalar sırasında alem üzerinde altın varak kalıntıları tespit edilmiş olup alem yeniden altın varakla kaplanacaktır. İstanbul'un en önemli simgelerinden olan bu güzide anıt eserde paratoner bulunmadığı ve zaman zaman düşen yıldırımların direğe zarar vererek ciddi çatlaklar oluşturduğu çalışmalarımızda görülmüştür. Bu durum için tüm önlemler alınacaktır (Bkz. Şekil 10).