Rodos Adası'nda Osmanlı döneminden kalan çok sayıda tarihi eser, çeşitli şekillerde Müslüman Türk vakıflarından alınıp satılıyor, restorasyonlarla kimliksizleştiriliyor veya farklı amaçlarla kullanılıyor.
Balkanlarda Osmanlı mimarisiyle ilgili 12 kitabı ve 50'den fazla uluslararası makalesi bulunan Marmara Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Neval Konuk, yüzlerce yıl Osmanlı İmparatorluğu idaresinde kalan adalar ve Yunanistan'daki Osmanlı eserlerinin güncel durumları ile ilgili değerlendirmede bulundu.
Konuk, Rodos Adası'nda yer alan içinde Murat Reis Camisi, tekke binası, şehitlik ve türbelerin bulunduğu tarihi Murat Reis Külliyesi'nin öncelikle şehitlik olduğunu, Ada'nın 1522'de Osmanlı tarafından fethinden sonra şehit askerlerin buraya defnedildiğini söyledi.
Kıbrıs'ı fetheden Murat Paşa'nın mezarının da bulunduğu tarihi yapının haziresinde iki Kırım Hanı ve bir İran Şahı'nın kabrinin de yer aldığını aktaran Konuk, külliyenin aynı zamanda Ada'daki Müslüman Türklerin düğün, sünnet, mevlit gibi manevi törenlerinin merkezi olduğunu kaydetti.
Konuk, gönüllü türbedar Şaban Kargınlıoğlu'nun 2018'de vefatından sonra külliyeye Rodos Adası Anıtlar Kurulu tarafından el konulduğunu ifade ederek, "Murat Reis Külliyesi, Rodos Adası'nda yaşayan Türklerin düğün, sünnet, mevlit ve diğer törenlerini yaptığı dini ve manevi merkezdi. Müzik fakültesine dönüştürüldü. Kültürel olarak büyük bir tahribat, dini olarak ise büyük bir saygısızlık bu." dedi.
Sınırları içindeki tüm Osmanlı eserlerini yok sayıyor
Yunanistan'ın Osmanlı eserlerini kaydetmeyerek yok saydığını dile getiren Konuk, "Batı Trakya ve adalar dahil Yunanistan genelinde kayıtlı Osmanlı-Türk eseri sayısı sıfırdır. Bu eserler Müslüman eseri olarak kaydediliyor. Müslüman çeşmesi, Müslüman kütüphanesi şeklinde. 'Peki bu Müslüman kim?' diye sorarsak cevabı olmuyor. Yunanistan sınırları içindeki tüm Osmanlı eserlerini zaten baştan yok sayıyor. Kabul etmiyor." diye konuştu.
Konuk, Yunanistan'ın bağımsızlık ilanından Rodos'un 1912'de İtalyanlar tarafından işgaline kadarki dönemde inşa edilen Osmanlı eserlerinin de yok sayıldığını ifade ederek, "Bugünkü Yunanistan sınırları içindeki kamu yapıları, rüştiyeler, idadiler, hükümet konakları gibi yapıları da kabul etmiyorlar. Selanik'teki Hamidiye Hastanesi çok meşhur bir eser. Hala kullanılıyor. Hastaneyi Birinci Dünya Savaşı'nda Fransızlar kullandığı için bütün kayıtlarda, tezlerde ve turizm rehberlerinde Fransız Hastanesi olarak kayıtlı." ifadesini kullandı.
1522'de Kanuni Sultan Süleyman tarafından fethedilen Rodos, yaklaşık 400 yıl Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Bu süre zarfında Osmanlılar kendi medeniyetinin izlerini de bölgeye taşıdılar. Bunun en güzel örneği Rodos'a inşa edilen camiler... Rodos fatihi Kanuni Sultan Süleyman'ın emri ile yaptırılan camilerin yanında bölgede restorasyon gerekçesiyle kapalı tutulan birçok cami yer alıyor. Günümüzde ne yazık ki bu camilerin çoğunluğu harap durumda.
AĞA CAMİİ
Caminin tarihçesi
- Mehmet Ağa Camii olarak bilinen cami Eski Çarşı'da, Sokratus Caddesi'nin ortalarında bulunan Osmanlı eserlerinden biridir.
- Yunanistan Kültür Bakanlığı'nın 25 Ağustos 1948 tarih ve 23084/737 kararıyla tescil edilmiştir.
- Kitabesine göre, eski caminin harap olması sebebiyle, Seyyid Hacı Mehmed Ağa tarafından 1819'da inşa ettirilmiştir.
- Caminin idaresi ve denetimini yapan Rodos Türk Vakıf İdaresi tarafından da II.Dünya Savaşı'nda tahrip olması üzerine, Haziran 1948'te tamir ettirilmiştir. 70'li yılların başında yıkılan ahşap girişli ve minaresi ise tehlike arz ettiği için 2004'te
yapılan restorasyonda yeniden inşa edilmiştir.
BORAZANİ ALİ DEDE MESCİDİ
Caminin tarihçesi
- Rodos'un Fethi'nden sonra Kanuni'nin borazancıbaşı olan Ali Dede, buraya yerleşerek Halvetiyye'nin tarikatının Gülşeniyye koluna bağlı bir tekke açtı.
- Rodos'ta Kaleiçi'nde Omiriu sokağında küçük bir külliye halinde düzenlenmiş bulunan bir külliye hüviyetindedir. Avlu içindeki bir mescid, bir türbe ve bir meşrutadan meydana gelmektedir.
-Ali Dede ilk dergâhını, kilisenin yanında yer alan bir eve kurdu. Bu küçük kilise fetihten sonra bir minare eklenerek camiye çevrilince Ali Dede de tekkesini buraya nakletti.
- Daha sonra halk buraya Alaca Tekke veya Borazânî Ali Baba Mescidi demeye başlamış ve bu isim caminin adı haline gelmiştir.
Camii hakkında ilginç bilgiler
- Bu küçük külliyenin bugünkü durumu ise içler acısıdır. Türbenin çatısı çökmüş, sanduka da yer yer parçalanmıştır. Ardiye olarak kullanılan cami harimi de çok bakımsız ve arka bahçesi çöplük görünümündedir.
Caminin mimari özellikleri
- Camii, mahalli mimari üslubunun tipik bir örneğidir.
- Sol taraftaki minareye yuvarlak kemerli bir kapı ile dışarıdan girilir.
- Bütün Rodos'taki benzerlerinde olduğu gibi klasik özellikte olan minare, kare bir temel kaideye oturan sekiz cepheli bir pabuç kısmı üzerinde yükselir.
- Günümüzde alemi düşmüşse de minare nispeten iyi bir durumdadır.
- Mescidin kapısı üstünde mermerden çift sütun üzerine on satır halinde ta'lik hattıyla yazılmış tamir kitabesi bulunmaktadır.
- Feyzî mahlaslı bir şairin yazdığı kitabe metnine göre harap olan tekke, Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Valisi Kayserili Ahmed Paşa tarafından kendi parasıyla 1870-71 tamir ettirilmiştir.
HAMZA BEY CAMİİ
Caminin mimari özellikleri
- Hamza Bey Camii klasik kare planlı harime sahip küçük bir yapıdır.
- Kubbe yaklaşık 7 m. çapındadır.
- Caminin ahşap bir minberiyle mukarnaslı bir mihrabı vardır.
- Girişi dıştan olan minarenin gövde ve şerefesi geç bir döneme işaret etmektedir.
Caminin tarihçesi
- Hamza Bey, adanın merkezi olan Rodos şehrinde kalenin içinde bulunan bir Osmanlı camisidir. Üstünde kitabesi olmadığından yapım tarihi ve kurucusuna dair bilgi edinilememiştir.
- Hamza Bey Camii XVI-XVII. yüzyılların mimari ve teknik özelliklerine sahip görünmektedir.
Camii hakkında ilginç bilgiler
- Artık cemaati olmayan Hamza Bey Camii gurbetteki pek çok Türk eseri gibi kaderine terk edilmiş bir halde bulunmaktadır.
HURMALI MESCİD
Caminin tarihçesi
- Hurmalı Mescid, Rodos adasında kısmen kiliseden çevrilmiş bir mescid medresedir. Medresenin mescidi haline getirilen küçük kilise Süleymaniye Camii'nin yakınında bulunmaktadır.
- Esasında Bizans idaresi sırasında inşa edilen kilise, 1522'den sonra da etrafına medrese hücrelerinin yapılması ile bir Müslüman vakfı olmuştur.
- Hangi tarihte kimin tarafından yapıldığı tespit edilememiştir.
-Avlusundan hurma ağaçları bulunduğu için Hurmalı Medrese olarak anılmıştır.
Caminin mimari özellikleri
- Kiliseden çeviren mescid dört yapraklı yonca biçimi planına sahip küçük bir yapıdır.
- Mekânın ortasını 5 metre çapında pencereli yüksek kasnaklı bir kubbe örter.
- Yapıda son yıllarda, Bizans eserlerinin kurtarılması ve yeniden ihyası projesi adı altında Avrupa Konseyi tarafından da desteklenen büyük çaplı bir restorasyon gerçekleştirilmektedir.
Camii hakkında ilginç bilgiler
- Rodos'un Türk idaresinde bulunduğu dönemde yapılan birçok medreseden
İBRAHİM PAŞA CAMİİ
Caminin tarihçesi
- Rodos'un en eski camilerinden biri olan İbrahim Paşa, kapısı üstündeki dört satırlık Arapça kitabeden öğrenildiğine göre Kanuni Sultan Süleyman'ın adına inşa ettirildi.
- Evliya Çelebi Mayıs 1671 çıktığı seyahatte uğradığı Rodos'u anlatırken (Maktul) İbrahim Paşa Camii adıyla andığı bu eseri kısaca tanıttıktan sonra kitabesinin de kopyasını vermiştir.
-İbrahim Paşa Camisi adadaki Müslümanların ibadet edebileceği tek cami olma özelliğini taşımaktadır.
Cami hakkında ilginç bilgiler
- Rodos'ta 1540 yılında yaptırılan ve adanın en eskisi olan cami günde bir kez öğle namazları için ibadete açılıyor.
Caminin mimari özellikleri:
- Camii, klasik Türk mimarisinin izlerini taşır. Kare tipli caminin üzeri büyük bir kubbe ile örtülmüştür.
- Caminin sadece bir minaresi vardır.
- Minare İtalyan işgali döneminde 1928 yılında camiden ayrı betonarme olarak yeniden yapılmıştır.
- Cami iki revaklıdır. Revaklar caminin girişinde bulunuyor. Son cemaat yeri ise üç kubbelidir. Caminin iç kısmı oldukça sade olan bir salondan oluşuyor. Minberi mermerden yapılmıştır. Bahçesindeki sekizgen şadırvanın çatısı ahşaptır.
SÜLEYMANİYE CAMİİ
Caminin tarihçesi
- Kanuni Sultan Süleyman'ın Rodos'u fethettikten sonra tarihi şehir olan Rodos'ta yaptırdığı camidir. Eski şehirde Saat Meydanı'nda yer alan binanın inşa edildiği yerde evvelce Saint Apostoli Kilisesi'nin bulunduğunu belirtmektedir.
- Evliya Çelebi, caminin minare kapısı yanında 1533-34 tarihini veren bir tamir kitâbesini aktarmıştır.
Camii hakkında ilginç bilgiler
- Kanuni Sultan Süleyman'ın fermanı uyarınca adada inşa edilen Süleymaniye Camisi, yalnızca Ramazan ve Kurban Bayramı namazları için ibadete açılıyordu. 2005'teki restorasyon öncesine kadar İbrâhim Paşa Camii ile birlikte ibadete açık olan iki camiden biriydi. Cuma ve bayram namazları müftü vekilliği yapan kişiler tarafından burada kıldırılırdı. Günümüzde ise ibadete kapalıdır.