Sultan Abdülhamid'in salgın öngörüsü corona virüs ile yeniden canlandı! 2.Abdülhamid'den Pasteur'e...

Türkiye'nin Koronavirüs ve Kovid 19 hastalığı ile mücadelede pek çok ülkeden daha hızlı hareket ederek aldığı önlemler bütün dünyaya örnek oluyor. Ancak ülkemizin salgın hastalıklar konusundaki bu refleksi yeni değil. Bir hayvan tarafından ısırılmanın ölümle sonuçlandığı 1800'lerde, kuduz mikrobunun aşısını bulan Louis Pasteur'e Sultan II. Abdülhamid 10 bin Frank hastane parası ve Osmanlı'nın önemli onur belgelerinden Mecidiye Nişanı göndermişti. Osmanlı Arşivleri'nden çıkan bir belge 33 yıl iktidarda kalan ve eğitim, ulaşım, sağlık gibi alanlarda önemli atılımlar yapan Sultan II. Abdülhamit'in dünyadaki bilimsel araştırmalara da kayıtsız kalmadığını ortaya koyuyor. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Adem Ölmez'in Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu'nda açıkladığı belgelere göre Sultan Abdülhamid'in kuduz aşısını keşfeden ünlü Fransız bilim insanı Pasteur'e bir heyet göndererek para ve onur belgesi verdi. Osmanlı İmparatorluğu'nun mikrobiyolojinin kurucusu Louis Pasteur'e yüklü miktarda bağış yapması o dönem için ölümcül olan bu hastalığın tedavisinde önemli bir mesafe katedilmesini sağladı. 1800'lü yıllarda milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesinin önüne Louis Pasteur ve çalışma arkadaşı Emile Roux'nun bulduğu kuduz aşısı sayesinde geçildi. Kuduz aşısı bulunmasından üç yıl sonra da İstanbul'da aşı üretilmeye başlandı. Yrd. Doç. Dr. Çetin Aykurt da II. Abdülhamid'in Pasteur Enstitüsü ile Münasebetleri başlıklı bir tebliğinde II. Sultan Abdülhamid'in salgın hastalıklarla mücadele konusundaki öncülüğünden bahsediyor. Pasteur'ün kuduz aşısını 1885 yılında uygulamaya koyması üzerine, II. Abdülhamid konu ile yakından ilgilendi. Bu amaçla, Pasteur Enstitüsünün çalışmaları hakkında bilgi almak ve bu bilgiler kapsamında Osmanlı Devleti'nin sağlık alanında gelişimine katkı sağlamak amacıyla Paris'e bir heyet gönderdi. Heyette ilk mikrobiyologlarımızdan Miralay Dr. Hüseyin Remzi Bey, Zoeros Paşa ve Veteriner Hüsnü Bey bulunuyordu. Bu heyet, Pasteur'ün yanında çalışmalar yapmış ve dönüşlerinde edindikleri bilgileri Osmanlı sağlık ilmine kazandırmışlardı. PASTEUR'E MECİDİYE NİŞANI Yüzyıllar boyunca çare aranan kuduz, 1800'lü yıllarda ölümcül hastalıklar arasındaydı. Pasteur mikropları keşfedip, salgın hastalıklara çare bulma metodunu belirledikten sonra, kuduz mikrobu üzerine çalışmaya başladı. Hastalığın teşhisini koyaz Pasteur, ölümlerin önüne geçecek ilacı da bir deney süreci içinde buldu. Aşı, hayvanlar üzerinde başarı ile uygulandıktan sonra 1885 yılında insanlara da uygulanmasına karar verildi. Nihayetinde, kuduz bir köpeğin ısırdığı çocuk üzerinde ilaç denendi ve çocuğun tedavisi sağlandı. Pasteur'un kurduğu müessese, müracaatların artması üzerine yetersiz kaldı. Bundan dolayı bütün dünyanın katkısıyla Pasteur'un adını taşıyacak daha büyük bir hastane kurulmasına karar verildi. Dünya basını destek için bir tanıtım kampanyası başlattı. Böylece dünyanın dört bir yanından yardımlar gelmeye başladı. Kısa bir zamanda iki buçuk milyon franktan fazla bir para toplandı. II. Abdülhamid bu kampanyaya maddi destek vermekle kalmadı. Bir de heyet gönderdi Paris'e. Heyetin 1886'da dönüşünde verdiği rapor üzerine 1887 yılında İstanbul'da Dâü'l-kelb ve Bakteriyoloji Ameliyathanesi adıyla bir kuduz müessesesi kuruldu. Doğunun ilk kuduz enstitüsü olan bu kurum Pasteur yöntemiyle 3 Haziran 1887'de ilk aşılamayı yaptı ve bakteriyoloji çalışmalarında da bulundu. Dâü'l-kelb Ameliyathanesi kuduz aşısı üretimini gerçekleştiren dünyadaki üçüncü kuruluş oldu. O dönemde kurulan bakteriyoloji laboratuvarlarında da halk sağlığı ve koruyucu hekimlikle ilgili faaliyetler gerçekleştirildi, salgın hastalıkları önlemeye ilişkin gerekli tedbirler alındı. ABDÜLHAMİD'İN ÖLÜMDEN ÖNCEKİ SON ANLARI Sultan Abdülmecid'in oğlu olan Abdülhamit Han, 21 Eylül 1842 yılında İstanbul'da doğdu. 10 yaşındayken annesi Tirimüjgan Sultan vefat etmiş, Abdülmecid'in diğer eşi olan ve çocuğu olmayan Piristü Kadın bakmış, Abdülmecid'in ölümünden sonra Abdülhamit Han'ın eğitimi ile amcası Abdülaziz yakından ilgilenmiştir. Bunalımlı bir dönem geçiren Osmanlı Devleti'nin başına geçen Abdülhamit Han, Batı'ya karşı dengeci olmuş Doğu'ya karşı İslamcı politikalar izlemiş. Abdülhamit Han Osmanlı Devleti'nin 34. Padişahı ve 113. İslam halifesidir. 21 Eylül 1842´de başlayan hayatı, 10 Şubat 1918´de sona erdi... Cihan Harbi´nde (1914–1918) cephelerden gelen acı haberler karşısında çok üzülen yaşlı hünkâr, her yanı tarih kokan ama merkezî ısıtma sistemine ve diğer saraylardaki gibi ihtişamlı şöminelere sahip olmayan Beylerbeyi Sarayı´nda, mangal ateşiyle ısıtılan bir odada ölümü karşılamak zorunda bırakılmıştı. 5 Şubat 1918´de şiddetli soğuk algınlığı sebebiyle rahatsızlanan 2. Abdülhamid, saray doktoru Hüseyin Âtıf Bey´in verdiği ilâçları kullanınca akşama doğru iyileşir gibi oldu; hattâ giyindi ve biraz dolaştı... Devlet erkânı ve İstanbul halkının iştirakiyle toprağa verilen padişahın son günleri ve cenaze merasimi, üzerinde durulması gereken hâdiselerdir. Tam 33 yıl (1876–1909) Devlet-i Âliye´yi idare ettikten sonra 31 Mart Vak´ası ile tahttan indirilen ve İttihatçılar tarafından Selanik´e sürülen 2. Abdülhamid, Balkan Harbi´nin patlak vermesi üzerine İstanbul´a geri getirildi. Hâkân-ı Sâbık, beş yıl boyunca Beylerbeyi Sarayı´nda sıkı gözetim altında yaşadı... Akşam yemeğinde âdeti olduğu üzere ailesiyle birlikte sofraya oturdu. İştahsızlıktan söz ederek bir köfte, bir iki kaşık kabak, bir adet de pirinç unu tatlısı yiyen 2. Abdülhamid, yemekten sonra göğsünde bir sancı hissetmeye başlayınca Müşfika Hanım derhal doktor getirtmek istedi; ama Âtıf Bey o sabah müsaade alarak evine gitmişti... Kardeşi Vahdettin Efendi´nin hususî doktoru Aleksiyadis Efendi Beylerbeyi´nde oturuyordu. Hemen Muhafız Kumandanı Rasim Bey ona haber gönderdi. Abdülhamid´i muayene eden doktorun teşhisi 'zatürree' başlangıcıydı. Hâkân-ı Sâbık´ın üşüme nöbetlerinin ardı arkası kesilmiyordu... Bu arada Sultan Reşad ve Enver Paşa´ya vaziyet bildirildi. Sonunda Âtıf Bey saraya geldi. O da muayene neticesinde aynı kanaate varınca Abdülhamid, bir de meşhur doktorlardan Neşet Ömer Bey´e kontrol ettirildi. Durumu iyi değildi, sabaha kadar sarayda kimsenin gözüne uyku girmedi... Doktorların tavsiye ettiği ilâçları kullanmasına rağmen, Abdülhamid´in hastalığı ağırlaşıyor ve bir iyileşme belirtisi görülmüyordu... Sabahları banyo yapmaması tavsiye edilen Abdülhamid, ihtimal vefat edeceğini hissetmiş olmalı ki, 'Banyo benim medar-ı hayatımdır, beni kimse bundan men edemez, beni banyodan mahrum ederseniz hakkımı helâl etmem.' diyerek bu tavsiyeyi dinlemedi. Vefat ettiği günün sabahında da banyosunu yaptı... Hayatının son yirmi yılında dâima yanında bulunan Müşfika Hanım, banyodan sonra çamaşırlarını giydirdi yaşlı çınarın... Fakat bir şey dikkatini çekti. Abdülhamid´in sırtı fevkalâde terliyordu. Müşfika Hanım endişe içerisinde, 'Aman efendiciğim çok terliyorsunuz.' deyince Abdülhamid´in dudaklarından, 'Kadın, bu ecel teridir' sözleri döküldü... Bu ifadeler karşısında Müşfika Hanım irkildi... Daha sonra Abdülhamid oturduğu yerde sabah namazını edâ etti ve sütünü istedi... Âdeti üzere yarım bardak maden suyuna karıştırılmış sütünü içtikten sonra, 'Hamdolsun Yarabbi! Daha iyiyim.' deyip Müşfika Hanım´ın yardımıyla yatak odasına girdi ve yavaşça yatağına uzandı... O dakikalarda Sultan Reşad´ın, Selâm-ı Şâhâne ile Dolmabahçe´den gönderdiği doktorlar geldi... Muayene esnasında Şehzade Âbid Efendi´nin mahzun bir hâlde karşısında durduğunu gören Abdülhamid, 'Ağlama oğlum. İyiyim, üzülme.' diyerek onu teskin etti... Biraz rahat nefes alabilmek için doktorlardan kan almalarını istedi... Heyet odadan çıktıktan sonra içeride kalan Rasim Bey, Abdülhamid´in yanına gelerek elini öptü ve 'Hâkânım hakkını helâl et!' dedi... Doktorların, rahat etmesi için morfin yapma tekliflerini ise reddetti... Abdülhamid, Selanik sürgününden bu yana yanında bulunan muhafız kumandanının yüzüne hayretle baktı, bir cevap vermedi... Sonradan içeriye giren Saliha Hanım´a gülümseyerek, 'Rasim Bey bizden ümidi kesmiş olacak ki, elimi öptü, benden helâllik istedi.' dedi... Gözleri dolmuş bir hâlde ah çekerek, 'Bütün hizmetime bir kara çarşaf çektiler. Benim kimseden talep edecek hakkım yok.' diye ilâve etti... Müşfika Hanım bu sırada, 'Efendiciğim! Bundan büyük hastalıklar geçirdiniz. İnşallah yine iyi olursunuz. Hakkınızı da elbet Allah alır' cevabını verdi... Doktorlardan durumun ciddiyetini haber alan Sultan Reşad, ağabeyinin en büyük oğlu Şehzade Selim Efendi´ye haber yollayarak, kardeşleriyle birlikte hemen Beylerbeyi´ne gitmesini istedi... Öğleye doğru Selim Efendi ve Ahmed Efendi saraya geldi... Haberi getiren Dilberyâl Kalfa´ya, şehzadelerin biraz beklemesini söyleyen Abdülhamid, sulu bir kahve istedi... Müşfika Hanım´ın koluna dayanarak oturan Abdülhamid, Şöhreddin Ağa´nın getirdiği kahveyi eline aldı ve bu sırada gözlerini odada bulunanların üzerinde gezdirerek âdeta onlarla vedalaştı... Vefakâr eşi Müşfika Hanım´ın avucunu öperek, 'Allah senden razı olsun.' dedi. Sonra Saliha Hanım´ın elini tutarak, 'Hakkını helâl et' deyip onunla da vedalaştı... Kahveden bir yudum içti; ama ikinci yudumu içemeden kahve Müşfika Hanım´ın avucuna döküldü ve yüksek sesle 'Allah!' diyen Abdülhamid´in başı Müşfika Hanım´ın koluna düştü... Odadan yükselen 'Efendimiz bayıldı, doktor yetişsin!' sesleri üzerine Âtıf Bey koşarak geldi... Bu sırada Şehzade Âbid Efendi de doktorla birlikte içeriye girdi... Sultan Abdülhamid´in râhmet-i Rahmân´a kavuştuğunu anlayan Âtıf Bey, bu acı hakikati odadakilere söylemedi. Kolları arasında Abdülhamid´i tutan Müşfika Hanım bir türlü kendisini bırakmak istemiyordu... Onlar dışarı çıktıktan sonra, hâlâ odada bulunan Dilberyâl Kalfa´ya, 'Ne duruyorsunuz? Bir tülbent getiriniz de çenesini bağlayalım' deyince, kapıda bir şey anlamadan duran sadık bendegân Kahvecibaşı Şöhreddin Ağa´nın feryadıyla Abdülhamid´in ölüm haberi sarayda yankılanmaya başladı... Zâbitlerden Zekeriya Efendi de cenazenin başında Kur´ân okumaya başladı... Şehzade Âbid Efendi, 'İnanmam. Babam şimdi yatağında oturuyordu.' diyerek ağlıyordu. Diğer şehzadelerin de gözlerinden yaşlar akıyordu. Ölüm haberi alan muhafız zabitler, içeri girerek son ta´zim vazifelerini yaptılar ve kadınları dışarı çıkararak ikişer ikişer nöbet tutmaya başladılar... Efsane Sultan´ın ölümü duyulunca Beylerbeyi Sarayı taziyeye gelenlerle dolmaya başladı. Hânedândan çokları geceyi sarayda geçirdi ve sabaha kadar Abdülhamid´in ruhu için dualar edildi, Kur´ân-ı Kerîm okundu... Zatürreeye yakalandıktan sonra vefat eden Osmanlı padişahlarından üçünün, yani Sultan 2. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülhamid´in 'baba, oğul ve torun' olmaları mânidâr bir tevafuktu... Sultan Reşad, ağabeyinin Sultan 2. Mahmud Türbesi´ne defnedilmesi ve bilfiil makam-ı saltanatta bulunan padişahların cenazelerinde yapılan merasimin aynen yapılmasını irâde etti. Padişahın bu emri, icabedenlere tebliğ edildi... Aile içinden bazı kimseler, Abdülhamid´in, Fatih Sultan Mehmed´in türbesine defni için ısrar ettilerse de Enver Paşa, 'Fatih´in türbesine hiç kimsenin defni câiz olamayacağından bahisle' muvafakat göstermedi... 76 yaşında hayata gözlerini kapayan Sultan Abdülhamid´in cenazesi, 11 Şubat 1918 Pazartesi günü Beylerbeyi Sarayı´ndan Topkapı Sarayı´na getirilmeden evvel, ailesi ve yakınları tekrar odasına girip son hürmeti ve vedâı yaptılar... Cenaze zâbitler tarafından taşınırken, askerler de sarayın bahçesinde selâma durdular. Cenazenin çıkarılmasının ardından muhafız komutanı tarafından oda mühürlendi... Bir Osmanlı padişahı vefât edince, âdet olduğu üzere cenazesi, dört asır devletin idare edildiği Topkapı Sarayı´na getiriliyordu... Sarayın en mahrem bölgesi kabul edilen üçüncü avludaki Mukaddes Emanetler Dairesi´nde, altın bir sandıkta atlas örtüler içinde Efendimiz´in (sallallahü aleyhi ve sellem) mübarek hırkası muhafaza ediliyordu... Allah Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Asr-ı Saadet´ten mübarek hatıralar taşıyan bu daire, hayatın ötelere endekslendiği mübarek bir mekândı... Hemen arkasında yer alan çeşme ise, tarihimizin ayrı bir ibret vesikasıydı. Vefât eden padişahlar, 'hayat-ölüm çeşmesi' denen bu çeşmenin başında gaslediliyorlardı... Sultan Abdülhamid´in cenazesi muhafızlar, Enderûn-ı Hümâyûn ağaları ve saray erkânı nezaretinde Hırka-i Saadet´in yeşil ve yaldızlı kapısı önüne getirildi... Kapı kapandıktan sonra daire erkânından başkası içeriye giremedi ve Enderûn ağaları nezaretinde cenaze burada yıkandı... Sultanın vücudunda uzun bir hastalığın zaafı, teninin renginde ölüm sarılığı yoktu. Saçı ve sakalı ağarmış; gözleri kapanmış, çukura batmıştı... Yıkandıktan sonra sarı ipek işlemeli havlularla kurulanan naaş, kefenlenip hürmetle tabuta konuldu... İçeride bunlar olurken Hırka-i Saâdet´in önündeki kalabalık, her geçen dakika artıyordu. Veliahd Vahdettin Efendi, şehzâdeler ve ulemâ, Enderun avlusunda yerlerini almışlardı... Abdülhamid, hayatının son dakikalarına kadar şuurunu kaybetmemişti. O ânlardaki vasiyeti de harfiyen yerine getirildi. Göğsüne ahidnâme duası, yüzüne Hırka-î Saâdet destimali, tabutun üzerine de siyah Kâbe örtüsü örtüldü... Yabancı elçiler, bu muazzam daireyi merak içinde seyrediyorlardı. Kış mevsimi olmasına rağmen hava güneşliydi. Şubat güneşi altında nişan ve sırma üniforma parıltısından başka bir şey görünmüyordu... Sonra birdenbire Hırka-i Saâdet´in kapısı açıldı ve Enderûn avlusunda bütün nazarlar oraya çevrildi. Herkes heyecan içinde cenazeyi görmek istiyordu... Nihayet, elmaslı kemerler, sırmalı Kâbe örtüleri, kırmızı atlaslarla tezyin edilen tabut, parmaklar üzerinde dışarı çıkarıldı ve dairenin hemen önünde bulunan 'kaide' üzerine konuldu... Yıldız Camiî´nin vaizi etrafına bakıp, 'Merhumu nasıl bilirdiniz?' diye sorunca, avludaki servilerin arasına dağılmış kalabalıktan hazin bir ses tonuyla 'İyi biliriz...' cevabı yükseldi. Fatiha okunmasıyla bu merasim de son buldu ve tabut bir defa daha omuzlara alındı... Şâzelî Dergâhı şeyhlerinin okudukları Kelime-i Tevhidler, tekbirler ve na´tlar arasında Bâb-üs Saâde önüne getirildi. Cenaze namazı burada Şeyhülislâm Musa Kâzım Efendi´nin imameti ile kalabalık bir cemaatle edâ edildi... Bilâhare, padişahlara mahsus büyük bir askerî merasimle Topkapı Sarayı´nın ana giriş kapısı Bâb-ı Hümâyûn´dan çıkarılan cenaze, Divanyolu´ndaki türbeye doğru götürülmeye başlandı... Ayasofya önünden türbeye kadar cadde üzerinde iki sıra asker dizilmişti. Fevkalâde ihtişamlı bir surette yapılan merasimde şehzâdeler, damatlar, yabancı elçiler, askerî ataşeler, dinî, idarî ve askerî erkân, üniformalarıyla tabutun arkasında ilerliyorlardı... Abdülhamid´in oğulları, muazzam kalabalıkta metanetlerini korumaya çalışıyordu... Halktan da on binlerce insan cenazeye iştirak etti. Koca Sultan, son istirahatgâhına doğru uğurlanırken derin bir teessür içinde bulunan İstanbullular sokaklara döküldü... Sonunda Sultan Abdülhamid´in cenazesi dualar, tekbirler eşliğinde dedesi Sultan 2. Mahmud için inşâ edilen ve amcası Sultan Abdülaziz´in de medfun bulunduğu türbeye 'Allah! Allah!' nidalarıyla getirildi ve hürmetle kabre indirilip defnedildi... Böylece Osmanlı tarihinin en muhteşem padişahlarından birisi daha fâni âlemden bâkî âleme göç etmişti... O gün Osmanlı payitahtı, tarihinin en heyecanlı ve en hareketli günlerinden birini yaşadı... Pencerelerden sarkan kadınlar, 'Bizi doyuran padişahım, bizi bırakıp nereye gidiyorsun?' diye ağlıyorlardı... Tahtan indirilişinin üzerinden geçen zamana rağmen halk, Abdülhamid´i unutmamış, hak ettiği vefayı esirgememiş; Divanyolu Caddesi´ne çıkan sokaklar dua eden ve hüsn-ü şehâdette bulunan insanlarla dolmuştu...