COVİD ile birlikte uluslararası sorunlar bir kenara itilmişti. Piyasaların açılmasından sonra dondurulan sorunlar gün ışığına çıkmaya başladı. Bunların başında Türk-Amerikan ve Türk- Rusya ilişkileri geliyor. Önümüzdeki dönemde ABD'de seçimlerin yapılacak olması ve kimin kazanacağı önem kazanırken iki ülke arasında ciddi gerilimler yaşanabilecek. Öte yandan Libya'da kaybeden Rusya yeniden İdlib'e saldırmaya hazırlanıyor. Yani gerilimli bir sürece adım atıyoruz. Bu süreci SETA Güvenlik Araştırmaları Direktörü Murat Yeşiltaş ile konuştuk.
Türkiye Rusya'ya yaklaşması nedeniyle Rusya'ya yaklaştı ve F-35 programından çıkarıldı. Gecen hafta F-35 programına Türkiye'nin girmesi konusu tartışıldı, Senato'ya konu taşındı. Bir değişim olur mu?
Senatoya sunulan teklifte F-35 programının yenilenmesi konusu var, Türkiye'ye verilmemesi konusunda kararlılar. Corona virüs sürecinde Türk-Amerikan ilişkileri daha iyi bir noktaya doğru gidiyor. Ama son kararı Trump verecek. Önümüzdeki dönemde tarihi konular ele alınacak. Ciddi tercihlerin yapılacağı bir süreci göreceğiz. Bu yeni dönemde F-35, S-400 gibi konular asli konulardan çıkıp tali konular haline gelecektir. Daha büyük ittifak ilişkileri masada olacaktır. Amerika Çin rekabeti ciddi seviyerlerde olursa diğer bölgelerden buna intibak sağlanması söz konusu olacaktır. Gelecekte yaşanacak gerilimler, bugün yaşanacak sorunlar çok küçük olarak kalacaktır.
Türkiye ile ABD arasında yeni bir ilişki kurulması gerektiğini söylüyoruz ama bunun için geçerli gerekçe ve neden var mı?
Tabi ki var. Amerika küresel liderliği bırakmayacaktır ve Türkiye gibi ülkelere ihtiyacı var. Dünyanın her yerinde Amerika var ve devam ediyor. Bu sistemi devam ettirmesi için ihtiyacı olacak. Bizim coğrafyada da var olmak istiyorsa Türkiye ile iyi ilişki içinde olması gerekiyor. Öte yandan Türkiye gibi ülkeler hangi ittifak ağında oldukları çok önemli. Küresel ölçekli bir ülke ile Türkiye'nin hareket ediyor olması bugün çok önemli hale geldi. Bu durum küresel rekabet acısından Türkiye'yi çok önemli kılıyor.
İlişkilerin tamiri için bir tavır var mı?
Bugün böyle bir tavır görüyoruz, özellikle son aylarda böyle bir durum söz konusu. Türk- Amerikan ilişkilerinin yürütülmesi gerektiğini söyleyen bir akıl var, buna ister devlet aklı deyin ister siyasi ister de ilişkilerin normalleşmesi isteyen gruplar deyin böyle bir durum var. Koparmaktan yana değil, tamir etmekten yana her iki taraftan da istek var.
Yeni ilişki nasıl olacak?
Bu yeni durum asimetrik şekilde olamaz. Dengeli olmak zorunda. Eskisi gibi işleyen bir ilişki biçimi olması çok zor.
Türkiye Trump'a ne kadar güvenebilir? Bazen çok ağır şekilde Türkiye'ye yükleniyor, bazen en destek veriyor?
Trump konusu bir ikilem. Trump ile Erdoğan arasındaki ilişkinin iyi olması çok çok önemli. Ama Trump'un Ortadoğu'da izlediği politikaların maliyeti Türkiye'ye çok fazla. İkili ilişkilerin iyi olması önemli, büyük krizlerin ortaya çıkmasını engelliyor. Ama Trump dediğiniz adam yarın Batı Şeria'nın ilhakını da tanıyabilir. Ya da bir çılgınlık yapıp daha büyük bir küresel sorunun ortaya çıkmasına neden olabilir. Taktiksel olarak bazı alanlarda iyileşmeler var ama bazı alanlarda Trump'un politikaları Türkiye'nin aleyhine neden oluyor.
Yakın vadede neler olacak?
Önümüzdeki dönemde bu gibi sorunlar düzelmeyecek. Amerika'da Trump yeniden seçilse de düzelmeyecek.
BİDEN GELİRSE KARAMSAR BİR GÖRÜNTÜ OLUR
Kasım'da ABD'nin başkanlık koltuğuna kim oturursa Türkiye'nin daha iyi çalışma şansı olur. Trump mu, Baiden mi?
Baiden'in bazı söylemlerine bakınca çok karamsar bir durum gözüküyor. Yanındaki isimlere bakınca iyimser oluyorum. Baiden'in geçenlerde yaptığı açıklamada; Türkiye'de muhalefetin desteklenerek Erdoğan'dan kurtulunması gerektiğini söylüyor. Bu acıdan Baiden başkan olursa ciddi sorunlar çıkacaktır. Yanında Flip Gorden gibi Türkiye'yi tanıyan çok önemli isimlerin de olması Türkiye acısından iyi bir durum.
Her iki başkan adayının kazanması durumunda iyi yanların da olduğu gibi sıkıntılı yanlar da olacaktır. Bu konu ucu açık bir soru. Türkiye içinden bakınca Trump'un kazanması çok iyi olur deniliyor. Trump'un tutarsız tavırları da ortada.
Yeni dönemde Türk-Amerikan ilişkileri üzerinden değil başka meseleler ekleneceği için onlara bakmak gerekir. Eğer Amerika bir tür değişimi takip edecek mi? Baiden gelirse küresel oyuncu mu olmak isteyecek, Orta Doğu'ya yeniden mi bakacak? İsrail – Filistin, Libya dosyaları var. Bu dosyalardaki değişim Türk-Amerikan ilişkilerini şekillendirecektir.
'ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEM DAHA GERİLİMLİ SÜREÇ OLABİLİR'
Türk Amerikan ilişkileri son 4-5 yıldan beri çok gerilimli devam ediyor. Bundan sonra ne kadar daha devam edecektir?
Doğu Akdeniz ve Libya konusu çok önemli konulardan bir. Bugün ABD'nin mevcut yönetim Türkiye'nin yapıp ettiklerine destek dahi veriyor. Libya'da Türkiye'nin Rusya'ya karşı pozisyon almasını ABD önemsiyor.
Başlık başlık bakınca Türkiye-Rusya ilişkileri nasıl devam edecek bu çok önemli bir dosya. Bu konuda bir değişim bekliyorlar ama bunun bugün mümkün olmadığını görüyoruz. Önümüzdeki 3-5 yılda Türkiye-Rusya ilişkilerinde bir değişim olması mümkün gözükmüyor.
Suriye'de durum nasıl olur?
Amerika Suriye'de sürekli YPG'yi dönüştürelim modunda. PKK'dan ayıralım şeklinde. Kürtler ile Türkiye konuşabilir mi? Yeniden bir ilişki kurulabilir mi? Orda da Türkiye'nin pek hazır olduğunu göremiyoruz. Bu şartlar altında pek mümkün değil. Aradaki ihtilaflar devam edecektir. Kısa vadede büyük bir değişim gözükmüyor.
S-400'lerin aktive edilmemesi bir müzakere süreci midir?
Bunun üzerini biraz Corona kapattı. Taraflar da konuşmak istemedi. Konuşmamanın da pozitif bir hava oluşturdu. Türkiye bu konuda net bir karar vermiş değil. Aktive edilmemenin uzaması teknik bir süreç. Ama taraflar bu durumu satın aldılar. Türkiye bunu kullanmak isteyecektir. Aktive edince işler biraz daha karışacaktır.
FRANSIZ- YUNAN İTTİFAKI AB'Yİ ZEHİRLEYEBİLİR
Avrupa ile Türkiye ilişkisinde Corona ile yakınlaşma mı oldu?
Bu yakınlaşmanın bugün pek ihtimal dahilinde olmadığını düşünüyorum. Brexit ile AB'nin açılım politikası belirsizleşti. COVİD Avrupa'yı da ciddi anlamda zayıflatacaktır. Daha ulusal ölçekli politikalar izlenecektir.
Fransa ve Yunan aksının birleşmesi söz konusu. Bu ciddi bir süreç olacaktır. Bu yön Avrupa'yı zehirleyecektir. Macron devam ederse, Libya, Doğu Akdeniz, Ayasofya da gündeme gelirse gerilim yaşanacaktır. Yunanistan Avrupa'yı Türkiye'ye karşı kenetlemeye çalışacaktır. Eğer bu konuda Yunanistan başarılı olursa işler çok sertleşecektir.
Türkiye Rusya ile çok anlamda karşı karşıya geliyor. İlişki nasıl yürüyecek?
Rusya'nın ekonomisi çok kötü durumda. Siyaseten ve askeri olarak güçlü olabilir ama ekonomisi çok kötü durumda. Türkiye onlar için büyük bir Pazar ve ithalat yapılan bir yer. Kolay kolay da Türkiye'nin yerine ikame edilecek başka bir ülke de yok. Rus turistler geceliği 300 Euro karşılığında Paris'te konaklayamaz. Rus orta sınıfının geleceği yer yine Türkiye olacaktır. Mütekabiliyet durum hep var orada.
RUSYA İDLİB'E YENİDEN YÖNELECEKTİR
Önümüzdeki dönemde İdlib patlamaya hazır bir bomba durumunda. Rusya Libya'daki kaybını yeniden İdlib'e yönlendirecektir. Esad rejimi savaş söylemine tekrar geri dönmüş durumda. Şam'da savaş davulları çalmaya devam ediyor. Şam'ın durumu çok kötü. Bir polis memuru, öğretmen 10 dolar maaş ile yaşamaya çalışıyor. Şam ve Halep'te rejim karşıtı hava oluştu. Artık ne Rusya ne de İran rejimi finanse edemiyor. Türkiye başarılı görülüyor bölgede. Ama Rusya yeni bir durum oluşturmak isteyecektir. Amerika'nın bu konudaki durumu da önemli.
ALİ DEĞERMENCİ / NASIL OLUYOR?