Gün geçmiyor ki Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron uluslararası kamuoyu önünde Türkiye karşıtı bir hamlede ve açıklamada bulunmasın. Bir gün Türkiye'ye karşı Doğu Akdeniz'de kırmızı çizgilerini ortaya koyuyor, ertesi gün her ikisi de Kuzey Atlantik İttifakı (NATO) üyesi olan ülkelerden Yunanistan'a Türkiye'ye karşı savunma desteği sözü verebiliyor. Ancak bunları yaparken Macron Türkiye'nin Doğu Akdeniz'e en uzun kıyısı olan ve Fransa'nın NATO müttefiki bir devlet olduğunu -en hafif tabiriyle- unutuyor. Benzer şekilde Türkiye'nin Balkanlar, Orta Doğu, Suriye ve özellikle Afrika'daki girişimleri de Macron'u rahatsız ediyor görünüyor. Türk dış politikasıyla Macron'un politikaları arasındaki bu çakışmayı sadece Türkiye'ye karşı basit bir düşmanlıkla açıklamaya kalkışmak, bir yandan uluslararası ilişkiler disiplinine haksızlık teşkil edecek, öte yandan Türkiye'nin bulunduğu coğrafyanın etki alanını yanlış değerlendirmek olacaktır. Öyleyse Macron'a Türkiye söz konusu olduğunda uluslararası hukukun temel prensiplerini ve "düşmanca tutum" sergilediği ülkeyle aynı güvenlik ittifakında bulunduğunu unutturan sebeplerin neler olduğunu nasıl açıklayabiliriz?
Bu bağlamda Macron'un Türkiye'ye yönelik izlediği siyasetin gerçek sebeplerini görebilmek, Türkiye'nin de doğru hamleler yapabilmesini sağlayacaktır. Zira uluslararası ilişkilerdeki değişmeyen en temel gerçekten hareketle 21. yüzyılda da bitmeyen dostluklar ve düşmanlıklar değil, devletlerin temel çıkarları söz konusudur. Yeni yüzyılın getirmesi gereken değişiklik ve mecburiyet bu çıkarları uluslararası hukuk çerçevesinde adilane ve hakkaniyet prensibine göre gerçekleştirmenin zorunluluğudur. Bir başka ifadeyle yerel risk ve tehditlerin hızla küreselleştiği günümüzde "doğru stratejiyi tespit etmek" tüm devletler için hayati önemdedir.
MACRON'UN TÜRKİYE KARŞITLIĞINDA İÇ VE DIŞ FAKTÖRLER
Fransa'da üç sene evvel gerçekleşen seçimlerin ardından 14 Mayıs 2017'de cumhurbaşkanlığı makamına gelen Macron'un görev süresinin Almanya Başbakanı Angela Merkel'in son dönemiyle çakışması ve ABD Başkanı Donald Trump'ın izlediği politika, Fransa dış politikasındaki iddialı çıkışların bir kısmını anlamamızı sağlayabilir. Trump'ın uluslararası sistemde ABD'nin liderlik rolünden geri çekilen dış siyasetinin gerek Avrupa'da gerekse İsrail meselesi dışında kalan Ortadoğu sorunlarında yarattığı güç boşluğu Fransa'yı cesaretlendirdi ve bu boşluğu doldurmaya yönelik girişimlerinin ön plana çıkmasına yol açtı. Kasım 2020'deki başkanlık seçimlerinden sonra ABD'de muhtemel bir başkan değişikliğinin, Fransa'nın dış politikada sergilediği tutumun çerçevesini belirlemeye yönelik mühim bir etkisi olabilir. Öte yandan Angela Merkel'in 2021 seçimlerinde yeniden aday olmayacağını açıklaması da Macron'un izleyeceği politikaların AB içindeki liderlik dengesini Almanya'ya karşı kendi lehine çevirmek için anahtar bir durum teşkil ediyor. Tarihi Fransa-Almanya rekabeti Avrupa Birliği (AB) potası içinde eritildiği düşünülse de Almanya'nın AB içinde bilhassa 1990'lardan sonra yükselen gücüne karşılık Fransa'nın etkisi azaldı. 2003'te Almanya'da Merkel'in başbakan olmasıyla denge Fransa aleyhine biçimlendi ve İngiltere'nin AB'den çıkması dahi bu durumu değiştiremedi. Fransa'nın, Doğu Akdeniz anlaşmazlığında Yunanistan'ın yanında yer alan, hatta kışkırtan ve AB'nin diğer üyelerinin de kendisi gibi davranmasını isteyen şahin tutumu bu şekilde okunduğunda, Türkiye'nin AB içindeki dengeleri doğru analiz etmesinin önemi de anlaşılacaktır. Olaylara müdahil olmaya çalışan AB'nin ve dönem başkanı olan Almanya'nın "arabuluculuk" rolünün neden hep Yunanistan lehine kaydığını anlayabilmek de ancak bu şekilde mümkün olabilecektir. Nitekim AB, yaptığı son açıklamada, 24-25 Eylül'de gerçekleştireceği toplantıda Türkiye'ye karşı "havuç ve sopa" araçlarını belirleyeceklerini ve topluca Yunanistan'ın yanında yer alacaklarını ilan etmiş durumda.
Fransa Cumhurbaşkanının Türkiye'ye yönelik izlediği politikaların bir diğer sebebi ise iç politikada yaşadığı sıkıntıların artmış olması. Bir yandan aşırı sağcıların oylarının artması, diğer yandan "sarı yelekliler" olaylarının yarattığı etkiler ve şimdi de yeni tip koronavirüs (Kovid-19) pandemisinin yol açtığı sorunlar göz önüne alındığında, Macron'un ekonomik ve siyasi açıdan kendi iktidarını sürdürmeyi destekleyecek girişimleri önem taşıyor. Örneğin dış siyasette Yunanistan'ı veya Libya'daki darbeci General Halife Hafter güçlerini desteklemesi, bir yandan Fransa'nın bu ülkelere silah satışlarını artırarak ekonomik getiri sağlamaya yöneliktir. Öte yandan, siyasi olarak içeride aşırı sağcılara karşı elini güçlendirecek, dışarıda ise Fransa'nın AB'de ve NATO'daki rolünün, dolayısıyla Avrupa'daki rolünün de güçlenerek büyümesine yol açacaktır.
Fransa'nın Libya'da Türkiye'ye karşı sergilediği tutum hem Birleşmiş Milletler (BM) hem de NATO açısından kabul edilmeyen Hafter yönetimi ve onun diğer destekçisi Rusya nezdinde muteber olmakla birlikte AB tarafından bu tutuma göz yumulmakta. Bu noktada aşırı sağcıların Avrupa genelinde artan oy ve etki alanlarına bir kez daha vurgu yapmak önem taşıyor. Aşırı sağ partilerin Avrupa'da gittikçe daha "normal" hale gelmesi ve kamuoyunun ilgisine mazhar olması merkezdeki partileri de dönüşüme zorluyor. Öte yandan Avrupa Parlamentosu'nda (AP) ve birçok Avrupa ülkesinde yapılan son yerel ve genel seçimlerde Yeşiller partilerinin aldığı oy oranları merkezdeki partilerin işini iyice güçleştirmekte. Dolayısıyla Macron'un takip ettiği siyasette olduğu gibi yabancı ve/veya Türk düşmanlığı, kamuoylarının ilgisini ekonomik, sosyal ve siyasi sorunlardan başka konulara yöneltmeye yarıyor ve seçimlerde prim yapıcı bir malzeme olarak kullanılıyor. Bu bağlamda, Fransa'daki son yerel seçimlerde hezimete uğrayan ve hiçbir büyük şehri kazanamayan Macron'un, 2022'de yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri için yaptığı yatırımlardan birinin Türkiye'ye karşı takındığı tutum olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
MACRON'UN BATI BALKANLAR ÇIKIŞI
Macron'un Doğu Akdeniz, Libya ve Suriye dışında Türkiye ile karşılaştığı ve Türkiye'nin etkinliklerinden endişe duyduğu bir diğer coğrafya, Balkanlar. Nisan 2018'de AP'de yaptığı "Avrupa'nın Geleceği" konulu konuşmasında Macron, "Türkiye ya da Rusya'ya kayan bir Balkanlar istemiyorum" cümlesiyle Balkanlar'daki Türk varlığından rahatsız olduğunu belirtmiş ve Fransa'nın dış politika önceliklerinin ne olduğunu ortaya koyarken bu tutumuna AB'yi de ortak etmek istemişti. Macron Batı Balkan devletlerinin Rusya veya Türkiye'ye yönelmesini AB'nin karşı karşıya olduğu jeopolitik bir risk şeklinde değerlendirirken, NATO üyesi ve dolayısıyla müttefiki Türkiye'yi bir kez daha AB için bir tehdit olarak yorumlayarak adeta bir akıl tutulmasına daha imza atmış oldu. Bu noktada Balkanlar'da Çin, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) gibi ülkelerin artan gücüne değil de, tarihsel, coğrafi ve kültürel açıdan derin bağları bulunan Türkiye'nin etkinliğine dikkat çekilmesi, Macron'un yaklaşımındaki sakatlığı da ortaya koyuyor ve bir kez daha NATO müttefikliğinin Avrupa güvenliğinde oynayacağı rolün tartışılması ihtiyacına işaret ediyor.
Fransız dış politikasının Türkiye ile karşı karşıya gelebileceği potansiyel coğrafyalardan bir diğerini ise Fransa'nın eskiden beri güçlü ilişkiler kurduğu Afrika kıtası teşkil ediyor. Eski sömürgeci dönemden kalan ayrıcalık ve üstünlüklerini korumaya özel bir önem atfeden Fransa, hâlâ sömürge dönemi refleksleriyle hareket etmekte ve Afrika ülkeleriyle ilişkilerini ve kendisinin liderlik iddiasını dış politikasında daima önemli bir yerde konumlandırmakta. Nitekim Fransız kabinesinde, Afrika'daki ülkelerle ilişkileri yürüten bir bakanlık dahi (İşbirliği Bakanlığı) mevcut. Fransa, özellikle askeri varlığının da bulunduğu Sahel bölgesinde etkin bir ülke. 54 ülkenin bulunduğu kıtada 29 ülkede Fransızca konuşuluyor; bunlardan 21'inde ise resmi dil olarak statüsünde. Ayrıca "Afrika Fransız Sömürgeleri (CFA) frangı" 2020 itibarıyla tedavülden kalkarak "eko" para birimine geçilse de Fransa'nın kıtadaki ekonomik ve mali kontrolü devam ediyor. Bu coğrafyada Türkiye'nin 2011'den bu yana sürdürdüğü açılımın, Fransa'nın Afrika'yı kendi etki alanı olarak garanti altına alma siyasetine potansiyel bir tehdit olarak algılanması da Macron'un Türkiye'ye karşı yaklaşımını şekillendiren unsurlardan biri. Bu bağlamda Fransa ABD, Çin ve Rusya gibi aktörlerin yanı sıra Türkiye'nin de Afrika'da giderek daha görünür olmasından rahatsızlık duyuyor.
Sonuç olarak, Fransa sadece Doğu Akdeniz'de değil, Afrika'da, Balkanlar'da, Libya'da Türkiye ile stratejik bir çatışma sergilemekte ve gerek iç siyasetindeki sorunlarını yumuşatmada gerekse AB içinde liderliğe oynama girişimlerinde Türkiye'yi bir araç olarak değerlendirmekte. Macron'un her fırsatta sergilediği Türkiye'ye karşı "düşmanca tutum" da bu çıkarların çatışmasından kaynaklanıyor.
Fransa'nın düşmanca tutumu karşısında İngiltere'nin ne dediği/diyeceği ise ayrı bir analizi gerektirecek önemde.
Macron'un izlediği bu tehlikeli ve düşmanca tutum, başta Doğu Akdeniz olmak üzere bu coğrafyalarda tüm aktörler için kıvılcımları aniden yangına dönüştürme potansiyelini ve riskini barındırıyor. Son dönemde AB yetkililerinin ve AB üyesi liderlerin sağduyudan yoksun ve tek taraflı açıklamalarını da göz önüne alırsak tehlikenin boyutu daha iyi anlaşılabilecektir. Bu noktada olması gereken, AB'deki âkil insanların fotoğrafı doğru görebilmeleri ve acilen diplomasi dilini hızlı ve adilane bir şekilde çalıştırabilmeleridir. Türkiye ise yukarıda özetlenen stratejik denklemin parametrelerini doğru okuyabilmeli ve sert gücü masada tutarken, yumuşak gücünü ve diplomasi alanını daha etkin bir şekilde kullanmaya devam etmelidir.
[Dr. Nurgül Bekar Ufuk Üniversitesi İİBF Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesidir]
