Dünya ekonomisi, koronavirüs salgınının yaralarını sarmaya çalışırken, küresel enerji krizinin 2022'de de dünyadaki ekonomik toparlanmayı derinden etkilemeye devam edeceği öngörülüyor.
SALGIN ARDINDAN HIZLA ARTAN TALEP FİYATLARI PATLATTI
Enerji talebinde tarihi düşüşe neden olan koronavirüs salgını, kapanmaların ardından tekrar açılan ekonomilerin hızla artan petrol, doğal gaz ve kömür talepleri karşısında fosil yakıt piyasalarında şiddetli dalgalanmalara yol açtı.
Enerji talebinin düşmesiyle yatırımlar durma noktasına gelirken tedarik zincirlerinde dalgalanmalar başladı.
Salgın döneminde düşen enerji üretimi henüz ivme kazanmadan talebin hızla artması, enerji fiyatlarını Avrupa ve ABD gibi bölgelerde rekor seviyelere çıkararak piyasalarda aksaklıklara neden oluyor.
MUHALEFET ALGI PEŞİNDE
Koronavirüs salgını süreciyle oluşan enerji krizi Türkiye'de de etkisini gösterdi. Muhalefetin gerçekleri görmezden gelerek algılarla hükümeti hedef alması ve özellikle HDP ile CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun 'elektrik faturaları' üzerinden giriştiği sivil itaatsizlik denemesi büyük tepki çekti.
Dünyanın etkilendiği krizi sadece Türkiye'de yaşanıyormuş gibi gösteren muhalefetin aksine Avrupa ile Türkiye'nin elektrik ve goğal gaz fiyatlarının karşılaştırılması yapıldığında gerçek açıkça ortaya çıktı. Gelin karşılaştırmayı yakından inceleyelim...
TARİHİN EN YÜKSEK SEVİYELERİ
Toptan gaz fiyatlarındaki küresel artıştan ötürü 2021 itibariyle Avrupa ve Türkiye'de tüketilen doğal gazın fiyatı tarihin en yüksek seviyelerine ulaştı.
Doğal gazın birim fiyatlarındaki bu artışın temel sebepleri; düşük stok seviyeleri, Asya ülkelerinden gelen yüksek talep, yüksek karbon fiyatları ve kesintilerdi.
Serbest piyasada 1000 metreküp doğal gazın fiyatı: - 2020: 125-130 dolar - 2021: 1.200-1.300 dolar (Kısa süreliğine 1.500 dolar seviyelerini gördü) - Artış: 8-10 kat
Energy Price Index'in 9 Avrupa ülkesi başkentinin kWh başına aylık kaç centEuro ödediğine ilişkin oluşturduğu grafik, 2021 boyunca gerçekleşen yükselişi gösteriyor.
Görüldüğü üzere 2021 sonunda Avrupa'da en pahalı doğal gazı, İsveç'in başkenti Stockholm halkı ödüyordu. İkinci sırada Danimarka'nın başkenti Kopenhag, üçüncü ise Amsterdam vardı. 2021'de 27 AB ülkesinde kWh başına ayda ortalama 7,5 centEuro doğal gaz faturası ödendi.
AVRUPA'DA FİYATLAR REKOR KIRDI
Doğal gaz fiyatları, özellikle 2021'in ikinci yarısında hızla artmaya başladı. İngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda gibi ülkelerde fiyat rekorları kırıldı. Aralık 2021 itibariyle konutlardaki en yüksek doğal gaz fiyat artışı, %80'e yakın bir oranla Hollanda'da gerçekleşti.
Household Energy Price Index'in (HEPI) hazırladığı listeye göre, Avrupa başkentlerindeki konutlarda kullanılan doğal gazın (vergiler dahil) kWh başı birim fiyatları, Ocak 2022 itibariyle 24,2'den 2,5 centEuro'ya kadar değişiyor.
EN UCUZU TÜRKİYE
Görüldüğü gibi İstanbul'da, doğal gaza kWh başına 1,42 cent ödeniyor. Yani Avrupa ülkeleri arasında konutlarda doğal gazın en ucuz olduğu ülke Türkiye.
GERÇEK GRAFİKLERLE ORTADA
Türkiye dahil 5 Avrupa ülkesindeki doğal gaz faturalarına (konut) dair hazırlanan grafik de Türkiye'deki doğal gazın Avrupa'nın en ucuzu olduğunu ortaya koyuyor.
PEKİ AVRUPA VE TÜRKİYE'DE DOĞAL GAZDAN NE KADAR VERGİ ALINIYOR?
Avrupa ülkelerinde doğal gaz faturalarının (konut) ortalama bileşenleri:
- %55: enerji bedeli
- %21: dağıtım bedeli
- %8: enerji vergileri
- %16: KDV
Türkiye'de doğal gaz birim fiyatının 3 bileşeni: Alış fiyatı, sistem kullanım bedeli ve vergiler:
- KDV: %15,25
- ÖTV: %0,83
- SKB: %15 (Her dağıtım bölgesine göre değişmektedir.)
Household Energy Price Index'in (HEPI) hazırladığı diğer bir tabloda Avrupa ülkelerinin başkentlerindeki doğal gaz faturalarında yer alan enerji bedeli dışı kalemlerin dağılımı bulunuyor. Buna göre Türkiye, enerji bedeli dışı bedeller toplamı (vergiler dahil) en düşük olan 22. ülke.
Türkiye'de vatandaş, doğal gazın toplam maliyetinin ne kadarını ödüyor? Türkiye, şu an da doğal gazda yüzde 99 oranında dışa bağımlı. Keşfedilen rezervlerin kullanıma alınması ve diğer keşiflerle birlikte bu oran yakın zamanda hızla düşecek.
Dolayısıyla yurt dışı piyasalardaki yükselişlerden etkilenmememiz mümkün değil. Ancak bu durumda bile konutunda doğal gaz kullanan vatandaşa gelen faturanın yüzde 72'sini devlet ödüyor.
DEVLET FİYATLARI SÜBVANSE EDİYOR
2600 TL fatura ödediğini varsaydığımız bir ailenin kullandığı doğal gazın gerçek bedeli ve ödeme kalemleri şu şekilde:
- Devletin yurt dışına yaptığı ödeme: 10.276 TL
- Dağıtım şirketinin aldığı ücret: 395 TL
- ÖTV: 23 TL - KDV: 406 TL
- Devletin net sübvansiyonu: 7418 TL (%72)
Avrupa ve Türkiye'de elektrik fiyatları da yüksek mi? Avrupa'da elektrik fiyatları son 1 yılda yaklaşık 4 kat arttı. Elektrik faturalarında 2020'den 2022'ye İspanya'da 476 €, İtalya'da 939 €, İngiltere'de 941 €, Almanya'da 568 € ve Fransa'da 730 € artış gerçekleşti.
HEPI'nin hazırladığı listeye göre, Avrupa başkentlerinde elektriğin (vergiler dahil) kWh başı birim fiyatları, Ocak 2022 itibariyle 50 ila 5,5 centEuro arası değişiyor. Buna göre 35 Avrupa ülkesi arasında en ucuz elektrik kullanan 3. ülke Türkiye.
Salgın ve enerji krizi ile 2021'de enerji faturalarının 165 milyar liralık kısmını (80 milyar lira doğal gaz, 20 milyar lira elektrik, 65 milyar lira -ÖTV almamak suretiyle- akaryakıt) devlet karşıladı. Kişi başı destek ise 2 bin liraya ulaştı.
Kısa süre içerisinde, elektrikte olduğu gibi doğal gazda da kademeli tarifeye geçilecek. Halihazırdaki enerji yatırımları ile birlikte yapılmış ve devamı da gelecek olan keşiflerle birlikte Türkiye'nin enerjideki dışa bağımlılığı çok kısa süre içerisinde sona erecek.