Bakan Çavuşoğlu, Cumhurbaşkanlığı Kabine Toplantısı'nın ardından Rusya-Ukrayna savaşında gündeme gelen Montrö Boğazlar Şözleşmesi ve boğazlardan savaş gemisi geçişlerine ilişkin açıklamalarda bulundu.
"BUGÜNE KADAR RUSLAR, MONTRÖ'YÜ UYGULAYIP UYGULAMAYACAĞIMIZI SORUYORDU"
Savaş durumunda, Türkiye'nin savaşın tarafı olması halinde boğazlardaki yetki ve tasarrufun tamamen Türkiye'ye verildiğini hatırlatan Çavuşoğlu, "Türkiye savaşın tarafı değilse, savaşa taraf ülkelerin gemilerini boğazdan geçirmeme yetkisi var. Savaş gemisi Karadeniz'deki üssüne geri dönüyorsa geçiş engellenmiyor. Biz Montrö hükümlerini uyguluyoruz. Kıyıdaş olan, olmayan bütün ülkeleri boğazlardan savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyardık. Montrö ne diyorsa bunu uyguladık, bundan sonra da uygulayacağız. Bugüne kadar boğazlardan herhangi bir geçiş ve geçiş talebi olmadı. Bugüne kadar Ruslar, ihtiyaç halinde Montrö'yü uygulayıp, uygulamayacağımızı soruyordu. Biz onlara da anlaşmayı harfiyen uygulayacağımızı söylüyorduk. Bu gemi savaş gemisiyse ve Karadeniz'deki savaşın tarafı olan ülkedeki üssüne geri dönüyorsa onu engellemiyor" dedi.
"KIYIDAŞ OLAN OLMAYAN BÜTÜN ÜLKELERİ UYARDIK"
Geçiş konusunda bir talep gelip gelmediğinin sorulması üzerine Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, "Hayır böyle bir talep olmadı şu ana kadar, biz Montrö hükümlerini uyguluyoruz. Bu çatışma ortamında kıyıdaş olan olmayan bütün ülkeleri Karadeniz'den savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyardık" ifadelerini kullandı.
"MONTRÖ NE DİYORSA BUNU UYGULADIK, BUNDAN SONRA DA UYGULAYACAĞIZ"
Rusya tarafından ihtiyaç halinde Montrö'yü uygulayıp uygulamayacağının sorulması üzerine Bakan Çavuşoğlu, "Biz onlara da anlaşmaya harfiyen uygulayacağımızı söylüyorduk. Onlar ne için söylüyor; kıyıdaş olmayanların Karadeniz'e gönderdikleri gemilerin kalma süresi 21 gün ve aynı anda 9 gemiden fazla geçemiyor. Kıyıdaş olmayanların gemilerinin toplamı 45 bin tonu geçemiyor. Montrö ne diyorsa bunu uyguladık, bundan sonra da bunu uygulayacağımızı söylüyoruz" dedi.
"BUGÜNE KADAR HERHANGİ BİR TALEP OLMADI"
Rusya veya Ukrayna tarafından geçiş için bir talep oldu mu sorusuna ise Çavuşoğlu, "Yok, bugüne kadar herhangi bir talep olmadı. Şimdi bir günlük harekat değil resmen Ukrayna toprağında iki ordu arasında ciddi savaş var" cevabını verdi.
NE OLMUŞTU?
Rusya ve Ukrayna arasından Donbas bölgesi sebebiyle yaşanan gerilim savaşa dönüştü. Savaş 4. gününde devam ederken Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'ndan net bir açıklama geldi.
"MONTRÖ'YÜ ŞEFFAF BİR ŞEKİLDE UYGULAYACAĞIZ"
Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, Ukrayna topraklarındaki durumun "savaş"a dönüştüğünü ve Montrö Sözleşmesi'nin "bütün hükümlerini şeffaf bir şekilde uygulayacaklarını" söyledi.
MONTRÖ SÖZLEŞMESİNİN DETAYLARI
İşte Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında egemenlik haklarını düzenleyen ve 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin detayları...
Sözleşmede barış, savaş ve Türkiye'ye yönelik savaş tehdidi durumuna göre savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi için farklı uygulamalar bulunuyor.
TÜRKİYE'NİN TARAF OLMADIĞI SAVAŞ DURUMU
Tarafı olmadığı bir savaş durumunda Türkiye, tarafsız devletlerin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine barış zamanındaki koşullara uygun olarak izin veriyor. Ancak Türkiye, savaşın tarafı olan devletlerin savaş gemilerinin Boğazları kullanmasını bazı istisnalar hariç yasaklayabilir.
Bu istisnalardan ilkine göre, savaşın tarafı olan ülkelerin savaş gemileri, bağlama limanlarından ayrılmışlarsa bu limanlara geri dönmek için Boğazlardan geçebilir. Fakat savaşın tarafı olan devletlere ait savaş gemilerinin Boğazlarda herhangi bir el koyma girişimi, denetleme hakkı uygulamaları ve başka düşmanca bir eylemde bulunmaları yasaklanmış durumda.
Bir başka istisnada ise BM Sözleşmesi çerçevesinde alınacak zorlayıcı önlemlerin uygulanmasını sağlamak amacıyla bu önlemlere katılan ülkelerin savaş gemileri Boğazlardan geçebilir.
Ayrıca BM Sözleşmesi çerçevesinde yapılmış, tescil edilmiş, yayımlanmış ve Türkiye'yi bağlayan yardım anlaşmasının varlığı durumunda saldırıya uğrayan bir ülkeye yardım amacıyla bu anlaşmaya taraf devletlerin savaş gemileri, savaşın tarafı dahi olsa Boğazları kullanabilir.
Ticaret gemilerinin durumuna bakıldığında ise Türkiye, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısında taraf olmadığında herhangi bir ülkenin ticaret gemisi Boğazlardan serbestçe geçiş yapmaya devam edebiliyor.
TÜRKİYE, SAVAŞIN TARAFI İSE DİLEDİĞİ GİBİ DAVRANABİLİR
Sözleşmeye göre, Türkiye, herhangi bir savaşın tarafı ise savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi hususunda tümüyle dilediği gibi davranma hakkına sahip.
Türkiye, kendisine karşı savaş tehlikesiyle karşı karşıya kaldığında ise muharebenin tarafı olduğu durumda geçerli olan şartları uygulayabilir.
Ancak Türkiye'nin bu yetkisini kullanmadan önce Boğazlardan geçmiş olan savaş gemileri, bağlantı limanlarına geri dönmek için tekrar Boğazlardan geçiş yapabilir.
Bu tehdit durumunun ortaya çıkıp çıkmadığının takdiri Türkiye'ye ait olsa da bu olasılığı kullandığı zaman, durumu Montrö'ye taraf ülkelere ve BM Genel Sekreterliğine bildirmek zorunda.
Bununla birlikte BM Güvenlik Konseyi, Türkiye'nin bu takdirinin haklı olmadığına üçte iki çoğunlukla karar verirse ve Montrö'yü imzalayan tarafların çoğunluğu da bu görüşte ise Türkiye, barış zamanı için öngörülen durumu uygulamak zorunda.
BARIŞ DÖNEMİ
Montrö'ye göre, barış döneminde Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri ile bunlara yardımcı deniz araçları, sözleşme şartlarını yerine getirmek kaydıyla Boğazlardan serbestçe geçme hakkına sahip.
Sözleşmede geçiş için belirtilen şartların başında ise gemilerin tonajı ile Karadeniz'de kalış süreleri gibi sınırlamalar bulunuyor.
Türk Boğazlarından bir gün içinde geçecek savaş gemilerinin kıyıdaş olsun ya da olmasın toplam tonajının 15 bin tonu aşmaması gerekiyor.
Sözleşmede uçak gemilerine ilişkin bir madde bulunmazken bu gemiler, yapıları gereği uygulanan tonaj sınırını aştığı için Boğazlardan geçerek Karadeniz'e giremiyor.
İlke olarak, yabancı ülke denizaltıları Türk Boğazlarına giremiyor. Kıyıdaş ülkeler ise sipariş edilmiş denizaltılarını teslim almak ya da onarıma göndermek ve getirmek için Boğazları kullanabiliyor.
Sözleşmeye göre, ne sebeple olursa olsun Karadeniz'e kıyıdaş olmayan ülkelere ait savaş gemileri bu denizde 21 günden fazla kalamıyor.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne göre ticaret gemileri, yükleri ne olursa olsun Boğazlardan serbest şekilde geçebiliyor.
Savaş veya Türkiye'ye karşı savaş tehlikesi tehdidi durumunda savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine ilişkin sözleşmede bazı kısıtlamalar yer alıyor.