Yıllar boyunca bitmek bilmeyen Çin-Tayvan gerilimine dahil olan ABD'nin Birleşmiş Milletler Temsilcisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan'a ziyarette buluncağı iddiaları kriz çıkardı.
ÇİN'DEN ÇOK SERT TEPKİ
Çin tarafından günlerdir "Pelosi'nin uçağı Tayvan'a inerse düşürürüz" tehditleri gelirken Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hua Chunying, Pekin'de düzenlenen bir basın toplantısında, "Çin'in ABD'nin pervasız uyarılarını görmezden gelmesi mümkün değil. Çin'in bunun için önlem alması meşru ver gereklidir" dedi.
Aynı zamanda dışişleri bakan yardımcısı olarak da görevini yapan Hua, "ABD, Tayvan kartını oynama girişiminden vazgeçmeli ve 'tek Çin' ilkesine sadık kalmadı. ABD kendi yolunda ısrar ederse, ortaya çıkan ciddi sonuçlar tamamen ABD'nin sorumluluğunda" dedi.
"ABD BEDELİNİ ÖDER"
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken'ın "Pelosi, Tayvan ziyareti konusunda kendisi karar verecek" demesini de yorumlayan Hua, "Pelosi'nin Tayvan'a yapacağı potansiyel bir gezi iddiası ve bu açıklama, doğru ile yanlışı birbirine sokuyor. Bazı ABD politikacıları bu şekilde 'sizi pervasızca kışkırtabilirim, bu duruma karşı çıkamasınız ve kendinizi savunamazsınız' demenin başka yolu" dedi.
'Pekin'in karşı önlemlerinin ne olduğu' sorusuna da yanıt veren sözcü, "Size şu kadarını söyleyebilirim: ABD'nin sorumlusu olduğu bu durumda Çin'in egemenlik ve çıkarlarına zarar gelirse, bunun bedelini ödeyen de ABD olacaktır" dedi.
ABD İÇİN İYİ OLMAYACAK
Çin ise ziyarete tepkili... Çin Dışişleri Bakanı Wang, "ABD'li politikacılar Tayvan konusunda açıkca ateşle oynuyor" dedi. Wang, "Bu ABD'li politikacıların sonu iyi olmayacak" ifadelerini kullandı.
BEKLE VE GÖR
Çin'in Pakistan büyükelçisi, Pelosi'nin Tayvan'a inişi sonrası "hiçbir şey olmadı diyen" bir Twitter kullanıcısına 'bekle ve gör' dedi.
"ATEŞLE OYNAYAN KENDİNİ YAKAR"
Çin Dışişleri Bakanlığı, Pelosi'nin Tayvan ziyaretini kınadı:
"(Pelosi'nin Tayvan ziyareti) Bu davranış, ateşle oynamak gibi, son derece tehlikeli. Ateşle oynayan kendini yakar"
"Kongre, ABD hükümetinin bir parçası olarak, tek Çin politikasına uymakla ve Tayvan bölgesi ile resmi ilişki kurmaktan kaçınmakla yükümlüdür. Temsilciler Meclisi Başkanı Pelosi, Kongre'nin görevdeki liderlerinden olduğuna göre, Tayvan'ı ziyareti ve buradaki etkinlikleri, her ne biçim ve sebeple olursa olsun, ABD'nin resmi ilişkilerin seviyesini yükseltmeye yönelik büyük bir siyasi provokasyonudur"
Bakanlık, Pelosi'yi taşıyan uçağın Tayvan'a ulaşmasının hemen ardından yayımladığı açıklamada, Çin muhalefetine ve protestolarına rağmen yapılan ziyaretin "tek Çin" ilkesinin ve Çin-ABD diplomatik ilişkilerinin temelini oluşturan Üç Ortak Bildiri'deki taahhütleri ciddi şekilde ihlal ettiği belirtildi.
KRİZİN NEDEN YAŞANIYOR?
Tayvan Boğazı, Çin'de iç savaşın sona ermesini izleyen 10 yılda ana karada ve Ada'da kurulan ayrı hükümetlerin güçleri arasında doğrudan çatışmaların yaşandığı cephe hattı oldu.
Tayvan, İkinci Dünya Savaşı'nın ardından Çin'de çıkan iç savaştan bu yana Çin ana karası ile Ada'daki hükümetler arasında egemenlik ihtilafı kaynaklı askeri gerilimlere sahne oluyor.
Tayvan ile Çin ana karası arasındaki cepheleşme, 1949'dan bu yana geçen 70 yılı aşkın sürede bölgede çok sayıda çatışma ve askeri gerilime sebep oldu. Eskiden Portekiz sömürgesi olup "Formoza" adıyla bilinen Ada, Pasifik Okyanusu'nun batı kıyısında, Amerikalı tarihçi ve askeri strateji uzmanı Alfred Thayer Mahan'ın büyük güçlerin deniz hakimiyeti stratejilerinin temelini oluşturduğunu öne sürdüğü, okyanusun dar geçitlere ve boğazlara bağlandığı "daralma noktalarının" en önemlilerinden biri olarak öne çıkıyor.
Güney Çin Denizi ile Doğu Çin Denizi ve Filipin Denizi arasındaki kritik geçiş noktasında bulunan Ada, dünya ticaretinin yaklaşık üçte birinin güzergahı olan bir bölgenin merkezinde yer alıyor.
İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından, Tayvan'da 1895'teki Birinci Çin-Japon savaşından bu yana süren Japon işgali son buldu. Ada, o sırada Çin Cumhuriyeti'nde iktidarda olan Milliyetçi Parti (Koumintang/KMT) himayesine girdi.
Bu dönemde Ada'nın yerli halkı ile Koumintang yönetimi arasında gerilimler meydana geldi. 1947'de, "28 Şubat" vakası olarak anılan isyan girişimi Milliyetçiler tarafından kanlı şekilde bastırıldı.
O dönemde, ana karada Çin Komünist Partisi (ÇKP) ile KMT arasında kanlı bir iç savaş patlak verdi. Savaş, 1949'da Komünistlerin kesin zaferiyle sonuçlandı. Mao Zıdong önderliğindeki ÇKP, 1 Ekim'de Pekin'de Çin Halk Cumhuriyeti'nin (ÇHC) kuruluşunu ilan etti.
ÇHC'nin ilanının hemen ardından Komünistler Ekim 1949'da Tayvan Boğazı'nda KMT kontrolündeki Kinmen (Quemoy) Adaları'na saldırı başlattı. Milliyetçiler saldırıyı püskürterek Komünistlerin Tayvan'a ilerlemesini önledi.
Komünistler ertesi yıl düzenledikleri saldırılarda ise başarılı oldu. Nisan 1950'de güneybatıdaki Hainan Adası'nı, mayısta Cıciang eyaleti açığındaki Couşan Adası'nı, ağustosta ise Guangdong eyaleti açığındaki Vanşan Adası'nı ele geçirdi.
Koumintang, ana karadaki Fucien eyaleti kıyısında kontrol ettiği adaları, gelecekte Komünistlere karşı düzenleyeceği bir harekatın sıçrama tahtası olarak görüyordu.
Komünistlerin 3 Eylül 1953'te Kinmen Adaları'nı bombalamaya başlayıp aynı anda Doğu Çin Denizi'ndeki Daçen Adaları'nı tehdit etmesiyle Birinci Tayvan Boğazı krizi patlak verdi.
ÇHC'nin 20 Ocak 1955'te Doğu Çin Denizi'ndeki Yicangşan Adaları'nı KMT'den geri alması üzerinde ABD Kongresi, 24 Ocak'ta dönemin ABD Başkanı'na Çin Cumhuriyeti'nin deniz aşırı topraklarını koruma yetkisi veren "Formoza Kararı"nı kabul etti.
İkinci Dünya Savaşı boyunca Çan Kay-şek önderliğindeki Milliyetçi Parti güçlerini bilfiil destekleyen ABD, ilk kez Tayvan konusunda kendine bir tür garantör rolü biçiyordu.