Kamoyunda uzun süredir tartışılan EYT konusunda sona doğru gelindi. Çalışma Bakanı Vedat Bilgin'in yaptığı son açıklamalarla EYT meselesi biraz daha netleşmiş oldu. Aralık ayında düzenleme Meclis'e geleceği için nefesler tutuldu ve yararlanmak isteyenler eksiklerini tamamlamak istiyor. Bakan Bilgin, emeklilik için 8 Eylül 1999 öncesindeki emeklilik şartlarının aranacağını, bu çerçevede 5000 prim gün sayısı + kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresini yerine getirmiş olanların yaş şartı aranmadan emekli olabileceğini söyledi. Peki, 8/9/1999 tarihinden sonra ilk defa çalışmaya başlayan ve prim gününü dolduranlar EYT kapsamında emekli olabilecek mi? Askerlik borçlanması ile EYT kapsamına girilebilir mi? Aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılık başlangıcı olanlar EYT'li olabilir mi? İşte merak edilenler!
Emeklilikte Yaşa Takılanlara yönelik düzenleme için sona yaklaşıldı. 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanlara emeklilik yolunu açacak düzenlemenin Aralık ayı içerisinde Meclis'e sevk edilmesi bekleniyor. Detaylar merak edilirken, primi eksik olanlar da bunları tamamlama telaşına düştü. İşte Bağ-Kur'lulara prim tamamlama rehberi:
KİMLER İHYA İŞLEMİNDEN YARARLANACAK?
Bağ-Kur'lulardan geçmişte prim borçlarını ödeyemeyenlere 2008, 2015, 2018 ve 2021 yıllarında çıkarılan düzenlemelerde önemli bir imkan sağlandı. Ödenmeyen prim borçları silinirken, bunlara ilişkin hizmet süreleri donduruldu. Bağ-Kur kapsamında işyeri açan, şirket ortağı olanlardan primini donduranlar eğer ihtiyacı varsa bu süreleri canlandırarak prim gün sayısını primlerine ekletebilecek.
DONDURULAN SÜRELER NASIL İHYA EDİLECEK?
Bunun için Sosyal Güvenlik Kurumu'na başvurup hesaplanacak tutarın tamamını 3 ay içinde ödemek gerekiyor.
NE ZAMAN YAPILMALI?
Prim borcu nedeniyle dondurulan sigortalılık süreleri, ihya talebinde bulunulan tarihteki asgari ücret üzerinden canlandırılıyor. Bu nedenle 1 Ocak'tan önce başvuru yapan daha az ödeyecek.
NASIL HESAPLANACAK?
İhya edilecek her gün için, en az günlük asgari ücretin yüzde 34.5'i oranında prim ödenerek ihya işlemi gerçekleştiriliyor. Halen günlük prime esas kazanç alt sınırı 215,70 lira (6.471/30). Bu yıl bitmeden ihya talebinde bulunan bir kişi, her gün için 74,42 lira (215,70 x % 34.5) lira ödeyecek. Örneğin; 2 yıllık hizmeti dondurulan bir Bağ-Kur'lu bu yıl bitmeden ihya için başvurursa günlüğü 74,42 liradan toplam 53 bin 582 lira ödeyecek.
YENİ ASGARİ ÜCRET NASIL ETKİLEYECEK?
Örneğin; asgari ücretin yüzde 50 artışla net 8 bin 250 lira olması halinde brüt asgari ücret 9 bin 706 lira seviyesine ulaşacak. Bu ücret üzerinden ihya yapıldığında ise günlük 111,62 lira (323,53 x % 34.5) lira ödemek gerekecek. Bu durumda her gün için 37,20 lira fark oluşacak. 24 aylık prim borcunda bu fark 26 bin 784 lirayı bulacak.
İSTENEN KADAR SÜRE İHYA EDİLEBİLİR Mİ?
Geçmiş günlerini ihya etmek isteyenler yapacakları ödemeyle günlerinin tamamını alıyor ve primlerine ekletebiliyor. Bir kısmını canlandıracağım denilemiyor.
GEÇMİŞTEKİ GİBİ ÖDEME KOLAYLIĞI GETİRİLİR Mİ?
Daha önce çıkarılan yapılandırma yasalarında ihya için daha hesaplı formüller hayata geçirildi. Güncel asgari ücret yerine prim borcu olunan tarihteki dönem üzerinden hesaplama yapıldı. O dönemde başvuranlar bu süreleri çok daha düşük ödemeyle canlandırdı. Böyle bir imkanın yeniden sağlanıp sağlanmayacağı bilinmiyor. Bunun için bir yasa gerekiyor.
BORÇLANMA MI İHYA MI DAHA AVANTAJLI?
Doğum ve askerlik borçlanmasında brüt asgari ücretin yüzde 32'si kadar ödeme yapılabiliyor. Mevcut asgari ücret üzerinden hesaplandığında 1 günlük borçlanma için 69,02 lira ödeniyor. 1 günlük ihya için ise 74,42 lira veriliyor. Üstelik borçlanmada tüm süreler değil, ihtiyaç duyulan kadar süre için işlem yapılabiliyor. Kişiler durumlarına uygun olanı seçebilir.
BORÇLANMA NE ZAMAN YAPILMALI?
Doğum ve askerlik borçlanmasında da tutarlar 1 Ocak'ta asgari ücretle artacak. Bu nedenle borçlanma için de Ocak ayına kalmamak önemli.
BAĞ-KUR'LULAR NASIL DAHA AZ PRİMLE EMEKLİ OLABİLİR?
Bağ-Kur'luların bir işyerinde sigortalı çalışması da mümkün. Mevcut mevzuata göre 1 Ekim 2008'den önce sigortalı olanların emekli olacağı kurum, yani emeklilik şartları belirlenirken, son ödenen 2520 gün prime (7 yıl) bakılıyor. Hangi kurumdan prim daha fazlaysa oradan emekli olunuyor. Son 1261 gün SSK primi olanlar SSK emeklilik şartlarına tabi oluyor. Bağ-Kur'a göre daha az primle emeklilik yolu açılıyor.
ŞİMDİ İHYA İŞLEMİ YAPILIRSA
Brüt asgari ücret: 6.471 TL
Günlük asgari ücret: 215,70 TL
1 günlük ihya: 215,70 x % 34,5 = 74,42 TL
2 yıllık ihya: 74,42 x 720 = 53.582,40 TL
ASGARİ ÜCRET YÜZDE 50 ARTARSA
Brüt asgari ücret: 9.706 TL
Günlük asgari ücret: 323,53 TL
1 günlük ihya: 323,53 x % 34.5 = 111,62 TL
2 yıllık ihya: 111,62 x 720 = 80.366,40 TL
Günlük fark: 37,2 TL
2 yıllık fark: 80.366,40 – 53.582,40 = 26.784 TL
ŞİMDİ BORÇLANMA YAPILIRSA
Brüt asgari ücret: 6.471 TL
Günlük asgari ücret: 215,70 TL
1 günlük borçlanma: 215,70 x % 32 = 69,02 TL
2 yıllık borçlanma: 69,02 x 720 = 49.694,40 TL
18 aylık borçlanma: 69,02 x 540 = 37.270,80 TL
ASGARİ ÜCRET YÜZDE 50 ARTARSA
Brüt asgari ücret: 9.706 TL
Günlük asgari ücret: 323,53 TL
1 günlük borçlanma: 323,53 x % 32 = 103,53 TL
2 yıllık borçlanma: 103,53 x 720 = 74.541,60 TL
18 aylık borçlanma: 103,53 x 540 = 55.906,20 TL
Günlük fark: 34,51 TL
2 yıllık fark: 74.541,60 – 49.694,40 = 24.847,20 TL
18 aylık fark: 55.906,20 - 37.270,80 = 18.635,40 TL
BAĞ-KUR'LULAR VE MEMURLAR
* EYT düzenlemesinden ilk sigortalı olduğu tarih 1999 yılının Eylül ayından önce olanlar yararlanacak. Eylül 1999 öncesi SSK'lı, yani 4/A statüsünde, sigortalı olan kadın çalışanların 20 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin prim gün sayısını doldurmaları gerekiyor. Erkek çalışanların ise 25 yıllık sigortalılık süresini ve 5 bin prim gün sayısını tamamlamaları gerekiyor. Bu şartları yerine getiren SSK'lı erkek ve kadın çalışanlardan yaş şartı aranmayacak; EYT düzenlemesinden yararlanıp, emekli olabilecekler.
* EYT düzenlemesinden Eylül 1999 öncesi sigortalı olan Bağ-Kur'lular da yararlanacak. 1999 yılının Eylül ayı öncesi sigortalı olan Bağ-Kur'lu kadın çalışanlar 7200 prim gün sayısını, erkek çalışanlar da 9000 prim günü tamamladıklarında EYT düzenlemesinden yararlanıp, emekli olabilecekler.
* EYT düzenlemesi Eylül 1999 öncesi sigortalı olan Emekli Sandığı'na bağlı memurları da kapsayacak. 1999 yılının Eylül ayı öncesi sigortalı olan kadın memurlar 7200 prim gün sayısını, erkek memurlar da 9000 prim günü tamamladıklarında EYT düzenlemesinden yararlanıp, emekli olabilecekler.
* Yeni düzenlemede prim gün sayısı ve çalışma yılında herhangi bir değişikliğe gidilmiyor. SSK'lı kadınlar için 20 çalışma yılı 5000 prim gün, erkek çalışanlar için 25 yıl hizmet süresi ve 5000 prim gün sayısı aynı kalıyor. Memur ve Bağ-Kur'lularda erkek çalışanlar için 9000, kadın çalışanlar için de 7200 prim gün sayısı aynı kalıyor. Bu şartları yerine getirenler düzenlemeden yararlanıp emekli olabilecek.
2024'E KADAR SÜRECEK
* Yapılacak düzenleme prim gün sayısı ve çalışma yılı şartlarını yerine getirmeyenleri de kapsayacak. Prim gün sayısı ya da çalışma süresi eksik olanlar, bu şartları yerine getirdikleri anda EYT düzenlemesinden yararlanıp emekli olabilecek. Örneğin, 1999 yılının Ocak ayında sigortalı erkek çalışanın 25 çalışma yılı 2024 yılında dolacağından, bu çalışan 2024 yılının ocak ayında EYT düzenlemesinden yararlanıp emekli olabilecek.
Ya da 1999'un Temmuz ayında sigortalı olan kadın çalışan ara ara çalışmış olsun ve bugüne kadar 4000 prim gün ödemiş olsun. Bu çalışan 20 hizmet yılını doldursa bile 5000 prim gün şartını yerine getiremiyor. Prim gün sayısını doldurduğu anda EYT düzenlemesinden yararlanıp, emekli olabilecek.
* Bakan Bilgin'in açıklamaları çerçevesinde Eylül 1999 öncesi sigortalı olup da emeklilikte yaşa takılanların toplam sayısı 5 milyonun üzerinde. Bunların 3'te 1'i SSK'lı yani 4/A statüsünde çalışanlar ki, bu da kabaca 3.5 milyon kişi anlamına geliyor. Kalan 1.5 milyon kişi de Bağ-Kur'lular ve memur çalışanlar. Bu 5 milyon kişinin 1.5-2 milyona yakını prim gün sayısını ve hizmet yılını tamamlayıp da emeklilik için yaşı bekleyenler. İşte bu 1.5 milyondan fazla kişi EYT düzenlemesi çıktığında hemen emekli olabilecekler. Kalan 3.5 milyon kişi ise prim gün sayısını tamamladıklarında ya da çalışma yılını tamamladıklarında düzenlemeden yararlanıp emekliliğe hak kazanacaklar. Bu açıdan değerlendirildiğinde tüm EYT'liler 2024 yılının eylül ayında düzenlemeden yararlanıp, emekli olabilecekler.
BORÇLANMA YAPILACAK MI?
* Peki, prim gün sayısını tamamlamak için borçlanma hakkı verilecek mi? İşin bu tarafı henüz net değil, yasa Meclis'e gelince netleşecek. Benim kanaatimi soracak olursanız, Vedat Bilgin, son açıklamasında, "Yaptığımız düzenleme herkesi kapsayan bir düzenleme olacak, sınır koyan bir düzenleme olmayacak" dedi. Buradan yola çıkarak, kadınlar için doğum, erkekler için askerlik borçlanmasının çalışanlara tanınan hak olduğu ve prim gün sayısını, hizmet yılını tamamlayanlar da düzenlemeden yararlanıp emekli olabileceğine göre; bence EYT'lilere askerlik ve doğum borçlanması hakkı tanınacak.
* EYT düzenlemesi aralık ayında Meclis gündemine gelecek ve sene sonuna kadar yasalaşacak. Ocak ayında da uygulamaya girecek. İlk etapta prim gün sayısını ve çalışma yılını tamamlamış olanlar 2023'ün şubat ayından itibaren EYT düzenlemesi kapsamında emekli olmaya başlayacak.
Kimler EYT kapsamına giriyor
EYT kapsamına ilk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 ve öncesi olup, prim gün sayısı ve sigortalılık süresini doldurmuş, ancak yaşını dolduramamış olanlar girmektedir.
Bakanın son açıklamasına göre, emeklilik için 8 Eylül 1999 öncesindeki emeklilik şartlarının aranacağı, bu çerçevede 5000 prim gün sayısı + kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresini yerine getirmiş olanların yaş şartı aranmadan emekli olabileceği anlaşılmaktadır.
Bakanın açıklamasında 8 Eylül 1999 öncesindeki diğer emeklilik alternatifleri olan;
-Kadınlarda 50 yaş + 5000 prim gün sayısı veya 15 yıl sigortalılık süresi+ 50 yaş + 3600 prim gün sayısı,
-Erkeklerde ise 55 yaş + 5000 prim gün sayısı veya 15 yıl sigortalılık süresi+ 55 yaş + 3600 prim gün sayısı
Dünya Gazetesi'nde yer alan habere göre, Emeklilik seçenekleri ile ilgili herhangi bir açıklama yapılmamış ise de, belirtildiği gibi eğer 8 Eylül 1999 öncesindeki emeklilik şartlarına tamamen dönülecekse, bu şartlarla da EYT kapsamında emekli olmak mümkün olacaktır.
- 8/9/1999 tarihinden sonra ilk defa çalışmaya başlayan ve prim gününü dolduranlar EYT kapsamında emekli olabilecek mi?
TBMM'ye gelecek yasa teklifinde eğer farklı bir düzenleme olmazsa, ilk sigortalılık başlangıcı 9 Eylül 1999 ve sonrası olan kişiler EYT kapsamına girmediklerinden bu durumda olan sigortalılar emeklilik için gerekli olan prim gün sayısını (7000 gün) doldurmuş olsalar dahi EYT kapsamında emekli olamayacaklardır. Bu durumda olanlar prim gün sayısının yanı sıra kanunda öngörülen yaş şartlarını (kadın ise 58 yaş, erkek ise 60 yaş) yerine getirmek suretiyle emekli olabileceklerdir.
Doğal olarak durum, önümüzdeki yıllarda yeni bir EYT sorununu (ikinci EYT'liler) gündeme getirecektir.
Örneğin, 1 Ocak 2000 tarihinde 22 yaşında işe başlamış ve bugüne kadar da kesintisiz çalışarak 8000 günden fazla prim gününe ulaşmış 44 yaşındaki bir kadın emeklilik için 58 yaşını, erkek ise 60 yaşını bekleyecektir.
- Askerlik borçlanması ile EYT kapsamına girilebilir mi?
Askerlik borçlanması ile EYT kapsamına girilip girilemeyeceği, kişinin ilk sigortalılık başlangıç tarihine, askerlik hizmetinin ilk sigortalılık başlangıç tarihinden önce yapılıp yapılmadığına ve kaç ay borçlanma yapılacağına göre değişmektedir.
Askerlik hizmeti eğer ilk sigortalılık başlangıç tarihinden sonra yapılmışsa, yapılacak askerlik borçlanması ile EYT kapsamına girmek mümkün olmayacaktır.
Eğer, askerlik hizmeti ilk sigortalılık başlangıcından önce yapılmış ise, borçlanma durumunda borçlanılacak süre kadar sigortalılık başlangıcı geriye gitmektedir.Dolayısıyla, ilk sigortalılık başlangıcından önceki askerlik hizmetinin borçlanılması durumunda, ilk sigortalılık başlangıç tarihinden itibaren borçlanılan süre kadar geriye gidildiğinde bulunacak tarih 8 Eylül 1999 ve öncesine gidiyorsa prim gün sayısı ve sigortalılık süresi şartını yerine getirerek EYT kapsamında emekli olmak mümkün olabilecektir.
Aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılık başlangıcı olanlar EYT'li olabilir mi?
Aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılıklarında sadece kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık) primi ödenmekte, uzun vadeli sigorta kolları (emeklilik) primi ise ödenmemektir.
Dolayısıyla, aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılıklarında emeklilik primi ödenmediğinden, bu tür sigortalılık başlangıçları emeklilik şartlarının belirlenmesinde dikkate alınmamaktadır.
Bu çerçevede, şu andaki mevzuata göre bir kişinin 8 Eylül 1999 ve öncesi bir tarihte aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılıktan kaynaklanan bir başlangıcı olsa dahi (bu tür sigortalılıklara borçlanma gibi bir imkan getirilmediği sürece) EYT düzenlemesi kapsamında emekli olması mümkün olmayacaktır.
- EYT kapsamında emekli olacak işçiler ihbar süresine uymak zorunda mı?
İhbar tazminatı, sözleşmeyi fesheden tarafın, bu durumu kanuni ihbar önellerine uygun bir şekilde karşı tarafa bildirmemesi halinde ödemesi gereken bir tazminattır.
Yargıtay'ın 22. H.D. 2016/27701 Esas ve 2020/630 Karar sayılı kararında; "İhbar tazminatı, iş sözleşmesini fesheden tarafın karşı tarafa ödemesi gereken bir tazminat olması nedeniyle, iş sözleşmesini fesheden tarafın feshi haklı bir nedene dayansa dahi, ihbar tazminatına hak kazanması mümkün olmaz. İşçinin 1475 sayılı Yasanın 14 üncü maddesi hükümleri uyarınca emeklilik, muvazzaf askerlik, evlilik gibi nedenlerle iş sözleşmesini feshetmesi durumunda ihbar tazminatı talep hakkı bulunmamaktadır. Anılan fesihlerde işveren de ihbar tazminatı talep edemez." denilerek buna ilişkin görüş ortaya konulmuştur. Dolayısıyla, çıkacak EYT düzenlemesi kapsamında iş sözleşmesini feshedecek olan işçinin ihbar süresine uyma zorunluluğu olmadığı gibi, işçi veya işveren ihbar tazminatına da hak kazanamamaktadır.
- EYT'den yararlanmak için belli bir başvuru süresi olacak mı?
İlk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 ve öncesi olan kişiler için yaş şartının kaldırılması durumunda EYT kapsamında emekli olabilmeleri için sigortalılık süresi ve prim gün sayısı şartlarını yerine getirmeleri gerecektir.
Bakanın açıklamasında da belirttiği üzere, yaş şartı kaldırıldığında sigortalılık süresi ve prim gün sayısını doldurması nedeniyle hemen emekli olabilecek 1,5 milyon kişi olduğu gibi, zaman içerisinde bu şartları yerine getirecek yaklaşık 3 milyon kişi daha bulunmakta olup, yapılacak olan düzenlemenin sınır koyan bir düzenleme olmayacağı belirtilmiştir.
Dolayısıyla, çıkarılacak olan EYT düzenlemesinde, emeklilik için belli bir tarihe kadar başvuruda bulunma şeklinde sınırlayıcı bir düzenleme olmayacaktır. Aksi bir durum pek çok kişinin mağduriyetine yol açacaktır.
- EYT kapsamında emeklilik hakkını kazanan kişileri işveren işten çıkmaya zorlayabilir mi?
Sosyal güvenlik mevzuatında emekli aylığı kişinin talebi/başvurusu üzerine bağlanmaktadır. Başka bir ifadeyle, bütün emeklilik şartları yerine getirilmiş olsa dahi, SGK kişinin talebi olmaksızın kendiliğinden emekli aylığı bağlamamaktadır.
4857 sayılı İş Kanunu'nun 18'inci maddesinde; "... işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yetersizliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır." Şeklinde düzenleme yapılmıştır.
İş Kanunu'nun 18' inci maddesinde geçerli fesih halleri arasında emeklilik olgusuna yer verilmemiştir.
Nitekim, Y9.HD.nin 27.10.2003 Ta., 18257/ 17985 sayılı kararında da "Dosyadaki bilgi ve belgelere göre, davacının fesih tarihinde emekliliğe hak kazandığı sabit olup, uyuşmazlık dışıdır. Belirtmek gerekir ki bu salt emeklilik fesih için geçerli bir neden olamaz. Emekliliğin fesih için geçerli bir neden teşkil edeceğine dair bir kurala yer verilmiş değildir." denilerek emekliliğin tek başına fesih için geçerli bir neden olamayacağına dikkat çekilmiştir.
Dolayısıyla, EYT kapsamında emeklilik şartlarını yerine getirmiş olmasına rağmen, emekli olmayarak çalışmayı tercih edecek personelin, işveren tarafından salt emeklilik şartlarını yerine getirdiğinden bahisle işten çıkmaya zorlanamayacak olup, aksi halde işçinin işe iade davası açma hakkı gündeme gelebilecektir.
- EYT kapsamında emekli olacak kişiler aynı veya farklı bir işyerinde çalışmaya devam edebilir mi?
Sosyal güvenlik destek primi uygulaması, belirli yaş, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirip emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanmış kişilerin emekli aylıkları kesilmeden çalışmalarını sürdürmelerine imkan veren bir uygulamadır.
Dolayısıyla, aksine bir düzenleme yapılmaması durumunda, EYT kapsamında emekli olacak olan kişiler işverenin de kabul etmesi durumunda aynı veya farklı bir işyerinde Sosyal Güvenlik Destek Primli (SGDP) olarak çalışabilecektir.
- EYT kapsamında emekli olduktan sonra SGDP'li çalışmanın emekli aylığına bir katkısı olacak mı?
Sosyal güvenlik destek primi içinde emeklilik (malullük, yaşlılık ve ölüm) primleri olmadığından, sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmanın emekli aylığına herhangi bir katkısı bulunmamaktadır.
Ayrıca, sosyal güvenlik destek primleri toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet birleştirilmelerinde dikkate alınmamaktadır.
- EYT kapsamında emekli olan kişi BES'ten de yaşını beklemeden emekli olabilir mi?
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES/OKS) kamu sosyal güvenlik sisteminin (SGK) tamamlayıcısı niteliğinde olmakla birlikte, her iki sistemin tabi olduğu mevzuat, sağlandığı haklar ve bu haklardan yararlanma şartları farklıdır.
Dolayısıyla, bir kişinin yaş şartı kaldırılarak SGK'dan EYT kapsamında emekli olması, o kişinin varsa BES'ten de emekli olacağı anlamına gelmemektedir.
Bireysel emekliliğe hak kazanılabilmesi için ilgili kişin bireysel emeklilik sistemine giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl sistemde bulunmak koşuluyla 56 yaşını tamamlaması gerekmektedir.
