Kandaki kolesterol miktarı belli oranlarda sağlıklı iken, fazlası birçok olumsuz etki yaratıyor. Peki hangi faktörler kandaki yağ oranını artırıyor? Kan yağlarının yüksekliğinin belirtileri nelerdir?
Kolesterol, vücudumuzun tüm hücrelerinde bulunan bir kan yağıdır. Hayati fonksiyonları yerine getirmek ile görevli olan kolesterolün eksikliği fonksiyon bozukluğuna, çocuklarda gelişim bozukluğuna sebep olabilir. Bununla birlikte kolesterolün yükselmesi ise kalp ve beyin damarlarında tahribata sebep olur. Sağlıklı bir yaşam sürdürebilmek için doğru olan kolesterolün seviyesinin kabul edilebilir bir sınırda olması gerekir. Peki kolesterol nedir? Kolesterol neden yükselir?
KOLESTEROL NEDİR?
Kolesterol, dolaşım sisteminde bulunan yağlı bir maddedir ve ortaya çıkmasının iki temel nedeni vardır. Bunlardan ilki, kişinin beslenme tarzıdır. Et ve süt ürünleri gibi hayvansal gıdaların ağırlıkta olduğu bir beslenme şekli yüksek kolesterole yol açabilir. İkinci nedense, karaciğer tarafından üretilen kolesteroldür. Kandaki kolesterolü ortadan kaldırma görevini üstlenmiş olsa da; karaciğerin bir diğer görevi de öğün aralarında kolesterolü kan dolaşımı içine salgılamaktır. Çünkü hormonlar, D vitamini ve sindirim için gerekli olan salgılar bu düşük orandaki kolesterol sayesinde üretilebilir. Ne olursa olsun, vücuttaki yüksek kolesterol ciddi sağlık sorunlarına neden olmaktadır.
Kolesterol, kan akışı içinde hareket etmesini sağlayan lipoproteini oluşturmak için proteine ihtiyaç duyar. İki farklı lipoprotein tipi vardır. Halk arasında iyi kolesterol olarak bilinen yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) ve kötü kolesterol olarak bilinen düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL). Kolesterolü karaciğer tarafından emildiği yer olan damar duvarlarından uzaklaştırdığı için yüksek yoğunluklu lipoproteinin, yani iyi kolesterolün fazla olması tercih edilir. Öte yandan, düşük yoğunluklu lipoproteinin yüksek oranlarda olması sert ve yağlı bir kolesterol tabakasının damar duvarlarına yapışarak kan dolaşımını sınırlamasına dahi neden olabilir.
Yüksek miktarda LDLnin nedeni, beslenme alışkanlıkları ya da genetik faktörler olabilir. Kalp hastalıkları, yetişkinliğin ilk yıllarında dahi baş göstererek genç erkek ve kadınlarda kalp krizlerine neden olabilmektedir.
LDL (KÖTÜ) KOLESTEROL NEDİR?
LDL, karaciğerde üretilen ve kolesterolü kan yoluyla taşıyan moleküler proteinlerdir. LDLyi kötü kolesterol olarak bilmemize rağmen, bazı yararlı fonksiyonları da mevcuttur. Amino asitleri ve anti oksidanları diğer hücrelere ulaştıran LDL, vücutta fazla miktarda bulunduğunda önemli sağlık sorunlarını da beraberinde getirmekte ve negatif etkileri pozitif yönlerinden ağır basmaktadır.
LDL kolesterolü yüksek seviyede olanlar damar sertliği ve kalp büyümesine ya da kalbe yeterli kanın ulaşmasına engel olan damar tıkanıklığı tehlikeleriyle karşı karşıyadırlar. Tıkanıkların cerrahi müdahale ile açılması gereken bu durum, kalp krizinin önemli nedenlerinden biridir. Yüksek kolesterol, ani felç tehlikesi de demektir. Tıkalı damarlarda pıhtılaşan kan, akciğer ya da kalpte tromboza sebep olabilir.
Yüksek LDLnin sebep olabileceği sağlık problemlerinin ciddiyeti bize LDL seviyemizi düşük tutmanın önemini gösterir. LDL kolesterolü seviyenizi öğrenmek için vücuttaki tüm kolesterol değerlerinizi gösteren basit bir kan tahlili yaptırmanız yeterlidir.
HDL (İYİ) KOLESTEROL NEDİR?
Düşük değerlerde olması gereken LDLnin aksine, vücuttaki HDL değerlerinin yüksek olması sağlığımız için oldukça iyidir. HDL, fazla kolesterolün sindirim sistemi ile vücuttan atılması için karaciğere ulaşmasını sağlar. HDL, damar tıkanıklığına ve kan dolaşımının yavaşlamasına neden olan kolesterolün vücuttan atılmasını sağladığı için iyi kolesterol olarak bilinir. HDL seviyeleri, basit bir kan testi ile öğrenilebilir.
YÜKSEK KOLESTEROL BELİRTİLERİ NELERDİR?
Yüksek kolesterolü, sağlık açısından bu kadar tehlikeli yapan şey genellikle kötü kolesterolü yüksek olan kişilerde herhangi bir belirti görülmemesidir. Yani, uzun yıllar yüksek kolesterol seviyeleriyle yaşasanız dahi damar veya kalple ilgili bir sorun yaşanmadıkça kolesterol seviyenizin normalden yüksek olduğunu fark etmeyebilirsiniz. Eğer bu dönemde kolesterol ölçümü yaptırmadıysanız kolesterol damarlarda birikmeye başlamış olabilir. Bu durumda kalp krizi riskini ortaya çıkarır.
Yüksek kolesterol sizi hasta yapmaz, günlük yaşantınızı etkilemez, belirtisi yok denebilecek kadar azdır ve genellikle rutin kontroller sırasında yapılan testlerle belirlenebilmektedir. Nadir olmakla birlikte yüksek kolesterolü bulunan bazı kişilerde, cilt tabakasında biriken kolesterol göz çevresiyle el ve ayaklarda kabarıklıklara yol açabilir. Bu kabarıklıklar yağ bezesine benzer şekillerde görülebilir.
KOLESTEROL NEDEN YÜKSELİR?
Bir insanın vücudundaki kolesterolün yüzde 75'i vücut tarafından üretilirken, yüzde 25'i besinlerle alınır. Yaklaşık 70 kg ağırlığındaki bir kişinin vücudunda normal şartlarda 35 gram kolesterol bulunması gerekir. Ancak hayata sağlıklı kolesterol değeri ile başlayanlar ilerleyen yıllarda yanlış beslenme alışkanlıklarından ilaç kullanımına kadar pek çok dış etken nedeniyle yüksek kolesterol değerleriyle tanışır.
* Beslenme alışkanlıkları;
Beslenme şekli kolesterol yüksekliğine neden olan en önemli faktörlerden biridir. Özellikle doymuş yağlardan zengin; tereyağı, margarin, krema, kaymak, süt, peynir ve etlerin bileşiminde bulunan yağlar, hayvansal kaynaklı ya da yüksek kalorili gıdalar kolesterolü yükseltir.
* İlerleyen yaş;
Kolesterol düzeyi yaşla birlikte artış gösterir. Ayrıca kadınlarda menopoz kolesterolün yükselmesine neden olan etkenlerin başında yer alır.
* Aşırı kilo;
Kötü ve dengesiz beslenme şişmanlığa neden olur ve bununla birlikte yüksek kolesterol sonucu ortaya çıkar. Vücut yağ oranının fazla olması, özellikle iyi kolesterol olarak tabir edilen HDL'nin düşmesine neden olur. Ancak özellikle genetik yatkınlığı veya kolesterol yüksekliği nedeni olan hastalığı olanlarda zayıf da olsalar kolesterol yükselebilir.
* Sigara kullanımı;
Sigara, iyi kolesterol olarak bilinen HDL miktarını yaklaşık %15 oranında azaltır. HDL'nin düşük olması tütünün toksik etkileri ile birleştiğinde de kalp krizi geçirme riski büyük oranda artır.
* Genetik yatkınlık;
Kolesterol hastalığı genetiktir. Kolesterol yüksekliğinin en sık görülen genetik nedenlerinden biri ailesel yüksek tansiyondur. Vücutta LDL reseptörlerini tek bir gen kontrol eder. Bu genin bir kopyasını anneden, bir kopyası ise babadan gelir. Bu genlerden birinin arızalı olması dahi yüksek kolesterole zemin hazırlar.
* Kullanılan ilaçlar;
Ağır akne, yüksek kan basıncı ve kalp tedavisinde kullanılan ilaçlar ve bazı beta blokerler kolesterolü artırabilir.
* Geçirilmiş hastalıklar;
Diyabet, hipotiroit, karaciğer ve böbrek hastalıkları kolesterolün yükselmesine sebep olan etkenlerin başında gelir.
KOLESTEROL NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Lipid değerlerini düşürmenin en iyi yolu beslenme diyetidir. Yaşam tarzınızda yaptığınız değişikliklerle, katı yağ tüketiminin, günlük kalori ihtiyacınızın %7'sinden az ve kolesterol tüketiminizin de günde 200 mg'dan düşük olmasını sağlamanız gerekmektedir. Kilo vermek, egzersiz yapmak ve sigara içmemek de önemlidir.
Lipid düşürücü ilaçlar, ancak diyet ve egzersiz yeterli olmadığında alınmalıdır. Ana ilaç sınıfları, statinler, fibratlar, nikotinik asitler ve omega-3 yağ asitleridir. Statinler (örn. simvastatin), kolesterol ve LDL üretimini azaltmaktadır. Bunlar, etkili olmanın yanı sıra vücut tarafından iyi tolere edilir ve yüksek kolesterol ve LDL değerleri için tercih edilirler. Kas ağrıları gibi yan etkileri olabilir. Fibratlar (örn. fenofibrat, gemfibrozil), VLDL'lerin atılmasına yardımcı olur, ancak, kolesterol üzerindeki etkisi düşüktür. Nikotinik asit, VLDL değerlerini düşürmeye ve HDL değerlerini yükseltmeye yardımcı olur. Yan etkileri (kaşıntı, yüz kızarması, karaciğer sorunları) kullanımını sınırlamaktadır. Omega 3 yağ asitleri (reçetesiz balık yağı takviyeleri), yüksek trigliserid, düşük HDL ve orta kolesterol değerlerine sahip hastalara yardımcı olur.
KOLESTEROLÜ DÜŞÜRMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
Yüksek kolesterolü düşürmek için hayat tarzında ve beslenme alışkanlıklarında yapılacak değişimler etkili olabilmektedir.
Daha az doymuş yağ tüketin.
Balık ve tavuk yerken derisini yemeyin.
Az yağlı veya yağsız et tüketin.
Yemekleri kızartmak yerine haşlayın veya buharda pişirin.
Her gün bol bol taze meyve ve sebze tüketin.
Tam tahıllı gıdalar tüketin.
Her gün düzenli egzersiz yapın, daha çok hareket etmeye çalışın.
Fazla kilolarınızdan kurtulun.
Sigarayı bırakın.
Bazı durumlarda yukarıdaki önerileri yerine getirseniz bile kalıtsal nedenlerle kolesterolünüz yüksek çıkabilir. Bu durumda doktorunuz kolesterol ilacı kullanmanızı önerebilir.
KOLESTEROLÜ DÜŞÜREN BESİNLER NELERDİR?
Sarımsak; Antioksidanlar zengin olması nedeniyle sarımsak, kolesterol seviyelerinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Sarımsak LDL kolesterol seviyelerini düşürebilmekte, düzenli tüketildiği takdirde de, iyi kolesterol seviyelerini artırabilmektedir.
Yulaf; LDL kolesterolü düşürür. Yulafa ek olarak yine besin lifi içeren elma, armut, erik gibi meyveleri yiyebilirsiniz.
Fındık; Fındık, kolesterolü düşüren E vitamini, lif ve tekli doymamış yağlar bakımından zengin bir yemiştir. Fındığa ek olarak günde 1 avuçtan fazla olmamak üzere ceviz ve badem gibi yemişler kolesterole iyi gelecektir.
Balık; Omega 3 "iyi" kolesterol olan HDL kolesterolü yükseltirken kan basıncını düzenler ve kanı incelterek pıhtılaşmayla damar tıkanıklığı riskini düşürür. Hamsi, sardalye, ton ve somon balıkları iyi birer omega 3 kaynağıdır.
Zeytinyağı, tereyağı, ayçiçek yağı gibi diğer yağlara göre daha az işlendiğinden daha sağlıklı bir yağ kaynağı olarak kullanılabilir. Yüksek kalorili olduğu için özellikle kilo vermeye çalışanlar zeytinyağını günde 2 yemek kaşığından fazla tüketmemelidir.
Ceviz, fındık, badem, yer fıstığı, çam fıstığı, yulaf ezmesi, başta somon balığı, göl alabalığı, sardalya ve orkinos, brüksel lahanası, elma, üzüm, yeşil ve siyah çay, soya fasulyesi, domates, enginar, atkuyruğu namı diğer kırkkilit otu, Limon, mandalina, portakal, Soğan, zencefil, avokado, muz, kivi, mango, armut, şeftali, patlıcan, havuç
KOLESTEROLÜ YÜKSELTEN BESİNLER NELERDİR?
Doymuş Yağ İçeren Yiyecekler:
Oda ve buzdolabında katı halde olan doymuş yağ kuzu eti, palmiye yağı, Hindistan cevizi yağı, sığır eti, tereyağı, krema gibi gıdalarda bulunur. Doymuş yağ içeren gıdaların hemen hepsi kolesterolün yükselmesine katkıda bulunur.
Trans Yağ İçeren Yiyecekler:
Trans yağ içeren gıdalar doymuş yağ içeren gıdalar gibi kötü kolesterolü yükseltir. Trans yağlar, gıdaları daha dayanıklı yapmak için hidrojenle işlenen besinlerde bulunmaktadır. Margarin, çerezler, börek, kek, ekmek, kraker, kızarmış yiyecekler, patates kızarması, fast-food ürünlerinin çoğunda trans yağlar kullanılmaktadır.