Mevlevilik deyince ilk akla gelen 'sema' değil mi? İşte ben de Konya'da haber gezisindeyken ilk bunu sordum. Dediler ki; "lügatte işitmek manasındadır."
Ardından soruları tek tek saydım döktüm.
- Ama burada ne anlamda kullanıyoruz?
- Terim olarak, mûsikî nağmelerini dinlerken vecde gelip hareket etmek, kendinden geçip dönmektir. Hz. Mevlana zamanında belli bir nizâma bağlı kalmaksızın dini ve tasavvufi bir coşkunluk vesilesiyle icrâ edilen sema, sonradan Sultan Veled ve Ulu Ârif Çelebi zamanından başlayarak Pir Adil Çelebi zamanına kadar tam bir disiplin içine alınmış, sıkı bir nizama bağlanmış; icrâsı öğrenilir ve öğretilir olmuştur
- Neyi sembolize ediyor peki?
- Sema, sembolik olarak, kainatın oluşumunu, insanın alemde dirilişini, Yüce Yaratıcı'ya olan aşk ile harekete geçişini ve kulluğunu idrak edip "İnsan- ı Kâmil"e doğru yönelişini ifade eder. Sema eden canlara da Semazen denilmiştir.
- Dönenlere yani?
- Aman Savaş Abi sen de yanılma.
Mevlevilikte dönmek tabiri yoktur. Mevleviler Sema eder. Her tarikatın zikir ederken (Allah'ı anarken) kendilerine özgü bürhanları vardır.
Mevleviliğin de bürhanı Sema'dır.
- Sema ederken başınız dönmüyor mu?
- Sema belli kuralları ve teknik eğitimi olan bir zikir şeklidir. Sema eğitimi alırken vücudu yavaş yavaş belli eğitimlerle hazırlayarak baş dönmesi ortadan kalkar.
- Sema sırasında duygular doruk herhalde?
- Sema ederken semazen her çarh'da Allah ismini (İsm-i Celal) okur. Ve her selamın anlamlarını düşünerek bir vecd içinde Allah'ı anar. Bir de mühim olan şuursuzca dönmek değil, Sema ederken Allah'ı düşünmektir. Bu sayede Allah'ın sevgisini kazanmaktır. Hissettiklerimize gelince anlatılacak veya yazılamıyacak kadar bir duygu selidir.
Duygu seli
- Kıyafetlerinizin anlamları ne?
- Siyah hırka kabri, toprağı, Tennure saflığı ve kefeni, sikke ise tevhidi ve mezar taşını ifade eder.
- Hırkanızı niye öperek yere bırakıyorsunuz?
- Mevlevi dervişleri üzerindeki hırkayla görüşerek, sembolik olarak kabrinden kalkarak hakikate doğar ve kollarını bağlayarak bir rakkamını temsil eder. Böylece Allah'ın birliğine şahadet eder.
- Semazen ayakta dururken sağ ayağının başparmağı sol ayak başparmağının üzerinde niçin?
- Bu duruma "ayakları mühürlemek" denir.
Sebebi ise Hz. Mevlana'nın aşçıbaşısı Ateş Baz-ı Veli ye hürmeten yapıldığı söylenir.
Selâmın başında, "Gerçek varlığınızın çevresinde dönün; istidanıza, yaratılışınıza uyun, itaat edip amelde bulunun" mealindeki,dua okunur.
- Sema'ya başlamadan önce birisi bir şey okuyor, bu nedir?
- Sema töreni, "Nâ't-ı Şerîf"le başlar. Nâ't-ı Şerîf kainatın yaratılmasına vesile olan, yaratılmışların en yücesi Hz.Muhammed'i öven, Hz. Mevlana'nın bir şiiridir.
XVII.yüzyılda bestekârlarından "Itrî" adıyla tanınan Buhûrîzâde Mustafa Efendi'nin Rast makamından bestelediği bu na't-i, na't-hân ayakta ve sazsız okur. Sema ederken sağ eli yukarıya sol eli aşağıya bakacak şekildedir.
"Allah'tan aldıklarını kendisine mal etmeden halka ulaştırmaktır; bir yokuz; görünüşte var olan; vasıtalık eden bir suretten başka şey degiliz" Aynı mealde "Göğe ağarız, yere yağarız; aleme rahmetsiz; sıfatlardan zata varırız; zattan sıfatlar alemine, zuhur alemine geliriz; alemlere rahmet olan Hz. Muhammed'de (S.A.V.) yok olmuşuz biz" demektir.