Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlayan Anadolu toprakları her zaman yabancıların ilgisini çekmişti. O yabancılardan en önemlisi de Levantenler'di.
Levantenler, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde özellikle İstanbul ve İzmir merkezli olmak üzere yaşayıp tarihe geçti. Levanten ailelerden biri de Whittall'lerdi...
Ailenin büyük dedesi Charlton Whittall, 19 Ekim 1764'te İngiltere'nin Worcestershire kentinde dünyaya geldi. Kraliyet Donanması'nda amiraldi.
KENDİ ŞİRKETİNİ KURDU
Hizmetçi Sarah Galliers Whittall ile evlendi.
Ardından Liverpool'da ticaret işine girdi. Charlton ve James adında iki oğlu dünyaya geldi. Oğullarını 1809'da Avustralya'da ticaret yapan Richard Foster Breed & Co şirketine gönderdi.
Şirket de iki kardeşi çırak olarak İzmir'de görevlendirdi. İzmir'e yerleşen kardeşler, 2 yıl sonra kendi işlerini kurup başına geçti. Şirket 1812'de İngiliz Levant Ticaret Şirketi üyeliğine kabul edildi.
Böylelikle İzmir'de ticarete başlayan Charlton Whittall, Birunâbâd olarak bilinen Bornova'ya yerleşti. 1814'te Venedik'in İzmir Konsolosu'nun torunu, Avusturya'nın ve İzmir konsolosunun kızı, Madelaine Victoire Blanche (Giraud) Whittall ile evlendi. Kısa boyundan dolayı Türklerce "küçük büyük adam" diye çağrılan Charlton işlerini ilerletti.
KARDEŞİNİ ORTAK YAPTI
Kendisine yardımcı olması için 1817'de 18 yaşındaki kardeşi James'i İzmir'e getirtti. James, ağabeyi Charlton'un İngiltere'ye ve Amerika'ya yaptığı iş gezileri sırasında İzmir'deki işleri yönetti.
Charlton ise İngiltere'deki babasından her ay Akdeniz'e hatta özellikle İzmir'e gönderilecek gemilerin sahipleri ile İzmir'den gidip Liverpool'da satılabilecek kökboya ve palamut meşesi gibi boyarmaddeler, incir, kuru üzüm, Bursa ipeği, zeytin yağı ve buğday hakkında bilgi istedi.
Ortağı yaptığı kardeşiyle birlikte işlenmiş demir, alkol ve kahve ithal etti. Charlton 1819 yılında kayınpederi J. B. Giraud'nun mirasçılarından o zamana kadar kirada oturduğu, Paterson Köşkünün yakınındaki evi satın aldı. 1825'ten sonra Türkiye'deki İngiliz tüccarlar ve aile şirketleri kurarak İngiltere'nin Osmanlı ile olan ticaretine hakim olmuşlardı.
BORNOVA'NIN YABANCI HAYRANLARI
Whittallerin yaşadığı yeri gören Londralı tüccarlar İzmir'e övgüler yağdırıyordu. Şöyle anlatıyordu: Akşam bir tekneyle şehrin iki mil kadar aşağısındaki sığlığa kadar gidiyorsunuz. Orada özel atlara binerek Bornova'ya iniyorsunuz. Köyün etrafında İngiliz veya Fransızlar'ın Avrupa lüksüyle döşenmiş, çok güzel bahçeleri olan çok hoş evleri var.
ÜNLÜ KOMŞU
İzmir'de başka Levanten aileler de vardı. Onlardan biri de Hollandalı Van Heemstra'lardı. Bu aile Whittall'lerin komşusuydu. Van Heemstra'nın kızı Ella'nın çocuğu ise dünyaca ünlü yıldız Audrey Hepburn'dü.
LEVANTENLER'İN YOLCULUĞU
Levanten, İtalya'nın doğusundaki Akdeniz toprakları (Doğu Akdeniz) için kullanılan Fransızca bir tabir olan Levant'ten gelir. Anlamı ise "Levantlı" (Doğulu)'dır. İlk olarak Avrupalıların, Doğuda yaşayan bu Avrupa kökenli insanları belirtmek için türettiği bir kelimedir.
Levantenler genellikle, deniz ticareti yapan Akdeniz ülkelerinden, ticaret ile uğraşan diğer ülke ve şehirlerden gelip, çoğunlukla İzmir ve İstanbul'a yerleşmişlerdir. Levantenler, Osmanlı diplomasisinde belirleyici bir rol üstlendi.
YARIN: SÜMBÜL SOĞANINDAN DOĞAN SERVET