Bölgedeki son gelişmeleri SETA Dış Politika Uzmanı Mehmet Çağatay Güler anlattı.
ERMENİSTAN, KAMUOYUNU YANLIŞ BİLGİLENDİRİYOR
- Çağatay bey, geçtiğimiz Pazar akşamı Azerbaycan-Ermenistan sınırında ne yaşandı?
Azerbaycan-Ermenistan sınırında Tovuz bölgesinde Ermenistan'ın Azerbaycan'ın mevzilerine top atışı ile başlattığı bir çatışma meydana geldi. Çatışmanın ardından 3 Azerbaycan askeri şehit olurken 4 asker de yaralanmıştı. Ermenistan'ın Tovuz hududu arkasından yaptığı top atışları ve roketatar saldırıları neticesinde çatışma alevlenmişti. Bu noktada her ne kadar Ermenistan Savunma Bakanlığı çatışmayı, Azerbaycan'ın hudut üzerinde ve ardındaki Ermeni askeri üslerini ve personelini top ve tank atışlarıyla hedef alarak başlattığını iddia etse de saha gerçekliği tam tersidir.
TOVUZ BÖLGESİ İKİ ÜLKE İÇİN ÇOK ÖNEMLİ
- Peki neden Tovuz Bölgesi?
Saha kaynaklarına göre söz konusu bölge oldukça stratejik bir öneme sahiptir. Öncelikle bu bölgede daha önceki yıllarda da çatışmalar yaşandığı ifade etmemiz gerekir. Ermenistan bu bölgeyi ikinci cephe hattı olarak düşünmektedirler. Saha kaynaklarına göre bunun temel nedeni coğrafi olarak alanın dağlık oluşu ve çatışmaya uygunluğudur. İkincil olarak Bakü'ye uzanan Gence ve Kazah Rayonu bu bölgenin arkasında bulunmaktadır. Dolayısıyla önemli bir konuma sahiptir.
ERMENİSTAN'IN SALDIRISI AÇIK BİR PROVOKASYON
- Çatışmanın Arkasında Yatan Nedenler Nelerdir?
Çatışmanın pek tabii tarihi arka planı bulunmaktadır. Dağlık Karabağ üzerinde süregelen çatışmalar bu bağlamda önemli bir etkendir fakat altını çizmemiz gereken nokta Tovuz'un Karabağ rayonunda değil bu bölgenin kuzeyinde bulunması ve bu çatışma ile sahasal hiçbir ilgisi olmamasıdır. Dolayısıyla bu saldırının açık bir provokasyon olduğunu ifade etmemiz gerekir. Altını çizmemiz gereken bir diğer nokta ise neden bugün sorusudur.
ÇATIŞMANIN KÖKENİ ÇARLIK RUSYAYA KADAR DAYANIYOR
- Azerbaycan-Ermenistan Çatışmasının Tarihi Arka Planı nedir?
İki ülke arasındaki çatışmanın kaynağı şüphesiz Dağlık Karabağ meselesidir. Literatürde karşımıza "Donmuş Çatışma" olarak karşımıza çıkan, aktif çatışmanın olmadığı ancak her an sıcak çatışmaya evirilebilecek potansiyele sahip bir sorun olarak tanımlanmaktadır. Çatışmanın temeli genel kanının aksine 1990'lara değil aslında 1900'lere ve hatta 1800'lerde başlayan Çarlık Rusyası tarafından uygulanan iskan politikalarına dayanmaktadır. Söz konusu iskan politikaları ile Rusya bölgede yönetilebilir bir demografi oluşturmayı hedeflemekteydi. Nitekim nüfus sayımlarına baktığımızda 1830-1880 arasındaki 50 yıl içerisinde bölgedeki Ermeni nüfusunun yüzde 35'ten yüzde 50'lere çıktığını görmekteyiz.
DİKKATLERİ DAĞLIK KARABAĞ'DAN BAŞKA YERE KAYDIRMAK
- Son çatışmanın Dağlık Karabağ meselesi ile hiç ilgisi yok mu?
Evet, ikinci olarak Ermenistan dikkatleri Dağlık Karabağ meselesinden başka yerlere kaydırmak istemekte ve soruna farklı boyutlar katarak uluslararası toplumun dikkatini bu meseleden uzaklaştırmayı hedeflemektedir. Bu sayede çözüm yolunda atılan adımların önüne geçmeyi planlamaktadır. Son olarak, Rusya'nın söz konusu çatışmaların arkasında olduğu ve ara ara körüklediği bilinmektedir. Rusya her iki ülkeye de silah satışı yapmakta aynı zamanda bu çatışmalar minvalinde Ermenistan'da askeri üsler bulunmaktadır. Söz konusu çatışmanın devamı Rusya'ya bölgedeki siyasi, askeri ve ekonomik nüfuzunu tahkim etme şansı yaratmaktadır.
ERMENİSTAN COVİD SÜRECİNDE İÇ SİYASETTE HUZURSUZ
- Ermenistan neden böyle bir provokasyona ihtiyaç duydu?
İlk olarak, Ermenistan'ın Kovid-19 ile mücadelesindeki başarısızlığı ve bu durumun sebebiyet verdiği iç siyasetteki huzursuzluk, Ermenistan'ı gündem değiştirmeye zorlamaktadır. Yani iç siyasette yaşanan sıkıntılar karşısında gündem değiştirici bir araç olarak kullanılmaktadır.
KARABAĞ HER ZAMAN TÜRK YURDU OLMUŞTUR
- Ermenistan Karabağ bölgesinin bir Türk yurdu olduğunu geçmişten bu yana inkar ediyor. Siz ne düşünüyorsunuz?
Geçmişten bugüne Rusya ve Ermenistan'ın aksi yöndeki politikalarına rağmen Karabağ her daim Türk yurdu olmuştur ve olmaya da devam edecektir. Karabağ Sovyetler Birliği kurulduktan birkaç yıl sonra, Azerbaycan'a bağlı otonom bir statü kazanmış, 1980'lerin sonunda bölgenin statüsü sorun teşkil etmeye başlamıştır. Zira Sovyetler Birliği döneminde Çarlık Rusya'sında süregelen iskan politikaları devam ettirilmiş ve 1989'da bölgedeki Ermeni nüfusu yüzde 75'leri geçmiştir. Sovyetlerin dağılmasına müteakip bölgede yaşayan Ermeniler önderliğinde Dağlık Karabağ'ın da bağımsızlığını ilan etmesi Azerbaycan ve Ermenistan arasında savaşa varan çatışmaları da beraberinde getirmiştir. 1992'de başlayan Ermenistan işgali 1994 yılında imzalanan ateşkes antlaşmasına kadar sürmüştür. Günümüzde, hukuki bir dayanağı olmaksızın, Ermenistan tarafından işgal edilen bu bölge Azerbaycan topraklarının yüzde 20'sine tekabül etmektedir. İşgalin ardından 1 milyondan fazla Azerbaycan Türkü bölgeden göç etmek zorunda kalmıştır. 26 yıldır işgal altında bulunan bölge nedeniyle iki ülke arasında zaman zaman çatışmalar meydana gelmektedir. Bu işgalin bir parçası olan 1992 yılında Ermeni çetelerce gerçekleştirilen Hocalı Katliamının da unutulması gerekir.
ÇATIŞMALAR DAHA FAZLA BÜYÜMEDEN ÖNLENMELİ
- Çatışmanın geleceğine dair öngörünüz nedir? Bölge bundan sonraki süreçte nelere gebe?
Tovuz'da vuku bulan çatışmanın daha fazla büyümeden önleneceğini söyleyebiliriz. Zira Rusya her iki ülke ile de temasa geçmiş, çatışmanın durdurulması için girişimlerde bulunmuştur. Bir önceki çatışmada da benzer bir durum oluşmuş, Rusya hemen müdahale ederek çatışmanın büyümesini önlemiştir. İki ülke arasında yıllardır devam eden çatışma genellikle kısa angajmanlar ile gerçekleşmekte, diğer ülke(lerin) arabulması ile sonuçlanmaktadır. Ancak iki ülke arasındaki sorun, Dağlık Karabağ üzerindeki ihtilaf çözülmediği müddetçe devam edecektir. Söz konusu ihtilaftan en çok yarar sağlayan ülke Rusya'dır. Rusya bu statü problemini iki ülkeye de baskı aracı olarak kullanmakta, bu ülkelerin birbirlerini güvenlik ve beka sorunu olarak addetmelerini sağlamakta ve bu sayede bu ülkeler üzerinde ekonomik ve siyasi çıkar elde etmektedir. Bu minvalde Ermenistan'da konuşlandırdığı askeri üslerini de unutmamak gerekir. Dolayısıyla yakın dönemde iki ülke arasındaki anlaşmazlıkların çözümü oldukça zor görünmekte, Dağlık Karabağ'ın Donmuş Çatışma statüsünü korumaya devam edeceği öngörülebilmektedir.
BM KARABAĞ'I AZERBAYCAN TOPRAĞI KABUL ETMİŞTİR
- Dağlık Karabağ neden bu kadar önemli?
Sovyet Birliği'nin dağılmasının ardından Birleşmiş Milletler (BM), Dağlık Karabağ'ı bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti'nin toprağı olarak tanımıştır. Ancak günümüzde fiili olarak Ermenistan'ın işgali altından bulunmaktadır. De facto olarak bağımsız bir devlet olma iddiasında olsalar da bu otoriteyi tanıyan hiçbir devlet bulunmamaktadır. Ermenistan'ın bu bölgeyi işgal altında değil bağımsız bir bölge olarak gösterme çabası nafiledir.
Önemine gelecek olursak Karabağ bölgesi zengin maden yataklarına ve tarım arazilerine sahiptir. Balıkçılığa elverişli, orman ürünleri bakımından zengindir. Bunların yanı sıra Ermenistan'ın gerçekleştirmeyi hedeflediği Büyük Ermenistan/Birleşik Ermenistan projesi için de stratejik bir konuma ve öneme sahiptir.
TÜRKİYE HER ZAMAN AZERBAYCAN'IN YANINDADIR
- Türkiye'nin Pozisyonu Nedir?
Bizim pozisyonumuz her daim Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünden yanadır. Ermenistan tarafından uluslararası hukuka aykırı olarak atılan adımların, bölgede devam eden fiili işgalin karşısında yer almaktayız. Ulusal ve uluslararası ilgili tüm platformlarda bu pozisyonumuzu ifade etmekteyiz. BM gibi AGİT gibi uluslararası kurumlar aracılığıyla bu hukuk dışı girişimin çözüme kavuşması için çabalamaktayız. Ermenistan ile aramızdaki diğer sorunlar çözülse dahi, Dağlık Karabağ üzerindeki ihtilaf Azerbaycan'ın lehine ortadan kalkmadıkça, göçe zorlanan halkın esareti sürmeye devam ettikçe, Ermenistan ile ilişkilerimiz hiçbir zaman normalleşmeyecektir. Söz konusu ihtilaf devam ettikçe bölgede barış ve istikrarın tesis edilmesi oldukça zordur. Ermenistan tarafından gerçekleştirilen son saldırı dahil her saldırının ardından Türkiye, tüm imkanlarıyla Azerbaycan halkının yanında yer aldığını açıklamış ve Ermenistan'ı hukuk dışı eylemlerinden vazgeçmeye çağırmıştır. (Sabah)