Tarihler 8 Haziran 1983'ü gösterdiğinde Amerika Birleşik Devletleri'nin Kansas eyaletinde polis, bir kilisede perişan halde bulduğu bir kadınla iletişim kurmaya çalıştı. Polisin kadınla doğru iletişim kuramaması, kadının 12 yılına mal oldu. İşte o ilginç hikayenin detayları...
8 Haziran 1983'te ABD'nin Kansas eyaletinde, ABD polisi perişan halde görünen bir kadına rastladı. Kadın, polislerle İngilizce iletişim kurmaya çalıştı ancak polislerin hiçbiri kadının ne söylediğini anlamadı. Bu iletişimsizlik, kadının 12 yıl boyunca özgürlüğünü kaybetmesine neden oldu.
Meksila'daki Raramuri halkının bir yerlisi olan kadının ismi Rita Patino Quintero'ydu. Polis onu Kansas eyaletindeki Manter kentinde bulunan bir Metodist tapınağının bodrumuna sığınmış halde bulmuştu.
HAYATI BELGESEL OLDU
Meksikalı film yapımcısı Santiago Esteinou, galasının Nisan 2024'te yapıldığı ve Rita'nın hayatını anlattığı "Yıldızların ve Dağların Kadını" belgeselinde; Rita'nın hayatını konu almış ve kadının götürüldüğü polis karakolunda kendisini yıkamaya çalışan bir polise vurduğunu aktarmıştı.
Çekimlerine 2016 yılında başlanan ancak 2022 yılına kadar tamamlanamayan belgeselde Rita, memleketi Chihuahua'nın dağlarına bakarken ana dili olan Raramuri konuşarak "Hasta değilim. Doğayla birlikte yaşamaktan dolayı kendimi çok iyi hissediyorum" diyor.
Raramuri, ayak anlamına gelen "rara" ve ışık anlamına gelen "muri" kelimesinden türetilmiş bir tanım ve "hafif koşucular" anlamında kullanılıyor.
Öte yandan Raramuri halkı için koşmanın sosyal ve kültürel önemi bulunuyor.
RESMİ TERCÜMAN BİLE ANLAYAMADI
Bu halk, inişli çıkışlı bir topografyada, dereler, ve dağlar arasındaki Sierra Tarahumara'nın yamaçlarında yaşıyor.
Ancak Rita, Kansas'ta olduğu sürede memleketine göre daha kuru ve soğuk koşullarla mücadele etmiş ve bu durum onun ABD'deki bir psikiyatri kliniğinde 12 yıl hapis kalmasına yol açmıştı.
Yalnızca Raramuri dilinde akıcı konuşabilen Rita'nın Kansas'taki mahkeme sürecinde ve sonrasında bile hastanede tercüman yoktu.
Rita, neler olup bittiğini ve neden kilit altına alındığını anlayamıyordu. Atanan bir resmi tercüman da onun dilini anlayamadı.
Yönetmen Esteinou, hayatının 12 yılını dışlanma, tıbbi şiddet, bürokratik çıkmazlar ve yalnızlıkla geçiren Rita'nın yaşadıklarını anlattığı bir röportajda şu ifadeleri kullandı:
MAHKEME SÜRECİ VE ÖZGÜRLÜĞÜ
Kansas'taki mahkeme ilk olarak üç ay süreyle psikiyatri hastanesine yatırılmasına karar verdi. Bu sürenin sonunda Rita'nın durumu yeniden değerlendirilecekti ancak atanan avukat da hakim karşısına çıkmadı. Tercüman eksikliği nedeniyle iletişim kurulamayan Rita için hastanedeki sağlık personeli dahi onun kökeni hakkında hiçbir fikirlerinin olmadığı yönünde ifade verdi.
Rita için, yalnızlık çektiği hastanede geçen aylar, yıllara dönüştü. Dil engeli nedeniyle somut bir teşhis konulmadan ilaç tedavisi alıyordu.
Belgeselci Esteinou, Rita'nın durumunun, göçmen ayrımcılığının birçok yönüne işaret ettiğini söyleyerek onun için: "İngilizce bilmeyen, fakir ve muhtemelen engelli bir göçmen kadındı" ifadelerini kullandı.
10 YIL SÜRDÜ
Kansas Engelli Hakları Merkezi, 1994 yılında beş yıldan uzun süredir hastanede yatan hastaların vakalarını incelemeye karar verdi. Kurutluş daha sonra Rita için Toria Mroz adında bir avukat atadı ve avukat belgesele özel bir röportaj verdi.
Mroz röportajda tıbbi kayıtlara baktığını söyleyerek durumu ''Kayıtlar onun Chihuahua'lı olduğunu ve bir Raramuri yerlisi olduğuna işaret ediyordu. Buna karşın 10 yıl geçti ve hala hastanedeydi. 'Nereli olduğunu, ne dil konuştuğunu bilmiyoruz' diyorlardı" diye anlattı.
HASTANEYE VE PERSONELE 10 MİLYONLUK DAVA
Merkez, hastaneye ve 30'dan fazla personeline dava açarak verilen zarar için 10 milyon dolar istedi. Elbette ki Rita mahkemede ifade veremediği için yasal sürecin de kendine has zorlukları vardı.
Yönetmen Esteinou, bu dönemde Raramuri dilini anlayabilen tek bir psikiyatr bulunabildiğini söyledi.
Rita bu sırada taburcu edildi ve 1995 yılında Meksika'ya döndü. Ancak dava 2001 yılına kadar devam etti. Sonunda arabuluculuk yoluyla çözüldü.
Rita'ya 90 bin dolar tazminat verildi ancak toplam tutarın yaklaşık üçte biri kendisine yardım eden sivil toplum kuruluşuna aktarıldı.
Paranın geri kalanının ise Rita'ya ülkesindeki hayatını kolaylaştırması bekleniyordu.
VERİLEN TAZMİNAT ÇALINDI
Ancak yoksulluk içinde yaşamaya devam eden Rita için yönetmen "Mahkeme bir vakıf oluşturdu ve STK tarafından seçilen Beatriz Zapata adında bir rahibeyi Rita'nın mal varlığının yöneticisi olarak atadı. Yaklaşık iki yıl boyunca Rita'ya ayda yaklaşık 300 dolar vermeye başladı ve ardından tek seferde 6 bin dolar verdi. Ancak daha sonra rahibe parayla birlikte ortadan kayboldu." dedi.
Bunun üzerine mahkeme, birkaç yıl boyunca parayı kendisi için kullanan rahibeden yalnızca 10 bin doları geri alabildi.
Sonrasında iki yeni vasi atandı. Parayı yönetmek için ikili her yıl 1000 dolar alıyorlardı. Her ikisi de Rita'yı hiçbir yerde bulamadıklarını iddia ederken; 10 yıl sonra bu para tükendi.
Yönetmen Esteinou, Rita'nın Meksika'ya dönüşü sonrası "Burada (memleketimde) bulunmaktan çok mutluyum" dediğini anlattı.
Rita Patino 2018'de hayatını kaybetti. Ölümünün ardından ailesi ve halkı bir "kutlama" yaptı.
Raramuri halkı, ölüleri bir partiyle onurlandırmanın, bir sonraki varoluşa geçişlerine yardımcı olduğuna inanıyor.
