Ekim 1965'te bir grup Amerikalı ve Hint dağcı, yedi plütonyum kapsülü ve 57 kiloluk bir izleme cihazını 7.816 metre yüksekliğe sahip Nanda Devi'nin zirvesine yerleştirmek için yola çıktı. Burası Hindistan'ın en yüksek ikinci zirvesi ve Çin sınırında.
"FIRTINA SONRASI DAĞCILAR CİHAZLARI BIRAKIP GERİ DÖNDÜ"
Ancak aniden bastıran kar fırtınası dağcıların zirveye çıkmasını engelledi. Geri dönme kararı alan dağcılar, 1,8 metrelik bir anten, iki telsiz cihazı, bir batarya ve plütonyum kapsüllerinden oluşan yüklerini bulundukları noktada bırakıp geri döndü.
O dönem bir dergi, bu cihazların rüzgar almayan bir kuytuda bırakıldığını yazdı.
Hint ekibine liderlik eden, sınır muhafaza birliğinde görevli tanınmış dağcı Manmohan Singh Kohli "Aksi halde birçok dağcı ölebilirdi" diyor.
Ertesi bahar dağcılar cihazları aramak için aynı noktaya yeniden tırmandı. Ama cihazlar kaybolmuştu.
Bu olayın ardından Nanda Devi'ye yarım asır boyunca kayıp malzemeleri bulmak için keşif tırmanışları yapıldı. Cihazlara ne olduğunu bugün hâlâ kimse bilmiyor.
"PLÜTONYUM BELKİ DE GANJ SULARINA KARIŞIYOR"
Takeda bir yazısısında, "Plütonyum kapsülleri büyük ihtimalle dağ buzuluna gömülmüş halde. Belki de un-ufak oldu ve bu tozlar Ganj Nehri'ne karışıyor" diye yazmıştı. Ancak bilim insanları bunun abartılı olduğunu söylüyor.
Plütonyum atom bombasının ana maddesi. Plütonyum bataryalarda Plütonyum-238 diye bilinen ve yarılanma ömrü 88 yıl olan farklı bir izotop kullanılıyor.
"ŞÜPHE ÇEKMEMEK İÇİN YÜZLERİNİ BOYADILAR"
İngiliz seyahat yazarı Hugh Thompson, "Nanda Devi: A Journey to the Last Sanctuary" "Nanda Devi: Son Sığınağa Yolculuk" adlı kitabında cihazları yerleştirme görevi verilen Amerikalı dağcıların köylülerin şüphesini çekmemek için Hindistan'da üretilen bir losyon sürerek yüzlerini "esmerleştirdikleri"ni yazıyor.
Thompson'a göre dağcılardan köylülere düşük oksijenin insan sağlığına etkilerini araştırdıklarını söylemeleri istendi. Nükleer malzemeleri taşıyan hamallara da bunların içinde bir tür hazine, muhtemelen altın olduğu" söylendi.
"CIA ÜSSÜNDE HIZLANDIRILMIŞ NÜKLEER CASUSLUK EĞİTİMİ"
Outside adlı Amerikan dergisine göre dağcılar zirveye tırmanmadan önce Kuzey Carolina'daki bir CIA üssünde, hızlandırılmış nükleer casusluk eğitimi aldı.
CIA'in başarısızlıkla sonuçlanan bu operasyonu Hindistan'da 1978'e kadar sır olarak kaldı.
Washington Post gazetesi o tarihte Outside'ın haberiyle harekete geçerek, CIA'nin o dönem aralarında Everest'e çıkanların da olduğu bir grup dağcıyı, casusluk operasyonunda kullandığını, bu kişilerin Himalayalar'daki iki zirveye nükleer cihazlar yerleştirmekle görevlendirildiğini yazdı.
Gazeteye göre eski bir CIA yetkilisi 1965'teki ilk tırmanışın başarısızlıkla sonuçlandığını ve cihazların kaybedildiğini, iki yıl sonraki ikinci tırmanışın ise "kısmen başarılı olduğunu" söyledi.
1967'deki üçüncü girişimde ise bu kez görece daha kolay olan bir görev vardı.
Cihazlar bu kez 6.861 metre yüksekliğe sahip Nanda Kot zirvesine yerleştirilecekti. Görev başarılı oldu.
Operasyona katılan 14 Amerikalı dağcıya üç yıl süren hizmetlerinin karşılığı olarak ayda biner dolar ödeme yapıldı.
Nisan 1978'de dönemin Hindistan Başbakanı Morarji Desai, parlamentodaki bir konuşmasında Hindistan'la ABD arasında 1960'larda Nanda Devi'ye nükleer cihazlar yerleştirilmesi için "üst düzey" bir anlaşma yapıldığını açıkladı.
Deasi bu operasyonun ne kadar başarılı olduğu konusuna bilgi vermedi.
"CIA SULARIMIZI ZEHİRLİYOR"
O döneme ait gizliliği kalkmış ABD Dışişleri Bakanlığı belgelerinde, 60 kişilik bir grubun ABD'nin Delhi Büyükelçiliği'nin önünde "CIA'nin ülkedeki operasyonlarını" protesto ettiği, eylemcilerin "CIA Hindistan'dan Defol", "CIA Sularımızı Zehirliyor" sloganları attığından söz ediliyor.
Himalayalar'daki nükleer cihazlara ne olduğunu bugün hala kimse bilmiyor.
Amerikalı dağcılarından Jim McCarthy, Takeda'ya "Cihaz sürüklenip bir buzula gömüldü. Bunun ne tür sonuçlara yol açacağını Tanrı bilir" dedi.
"NE PİŞMANIM NE DE MUTLU. SADECE EMİRLERE UYDUM"
Dağcılar, Raini köyündeki küçük bir istasyonun bölgedeki kum ve nehir sularını düzenli olarak test ettiğini ancak bu tahlillerin sonuçlarının bilinmediğini söyledi.
Outside'a göre "Plütonyum iyice bozuluncaya kadar - ki bu yüzyıllar alabilir- Himalayalar'daki kar tabakasına ve Ganj nehrinin kolları üzerinden Hindistan su sistemine sızabilecek bir tehdit olarak kalamaya devam edecek".
Şimdi 89 yaşında olan Yüzbaşı Kohli'ye bu operasyonlarda görev aldığı için pişman olup olmadığını sordum. Kohli "Pişmanlık ya da mutluluk duymuyorum. Sadece emirlere uydum" ifadelerini kullandı.
