Çalışma hayatında kurallar yasalarla belirlenmiş durumda. Hem işçiye hem işverene yönelik kurallar bulunuyor. İşten çıkartılan çalışanlar için ise pek çok destek devreye giriyor.
10 aya varan işsizlik maaşının yanı sıra, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve işe iade tazminatı ile boşta geçen süre ücreti gibi güvenceler bulunuyor.
İşte bu imkanlardan yararlanma yolları…
* İşsizlik maaşının şartları neler?
Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak, hizmet akdinin feshinden önceki son 3 yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş ve son 120 gün hizmet akdine tabi olmak gerekiyor. Çalışma süresine göre en az 6, en çok 10 ay maaş veriliyor.
* İşsizlere ne kadar ödeniyor?
İşsiz kalanlara son 4 aylık ortalama brüt kazançlarının yüzde 40'ı oranında işsizlik ödeneği veriliyor. Ancak ödeneğin tutarı brüt asgari ücretin yüzde 80'ini aşamıyor.
Maaş en az bin 986, en çok 3 bin 972 liraydı. Yeni asgari ücretle en düşük maaş, kademeli olarak 2 bin 568 liraya (damga vergisi kesilmiş olarak) çıkacak. En yüksek işsizlik maaşı ise damga vergisi kesilmiş olarak 5 bin 137 liraya yükseldi.
* Kimler kıdem tazminatına hak kazanabilir?
Kıdem tazminatı hakkı işçilere tanınmış bir hak. Bu kapsamda 4/a'lılar, yani eski adıyla SSK'lılar yer alıyor.
Kıdem tazminatı ödeme koşulları kanunda şöyle belirlenmiştir:
İşveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık nedenleri dışındaki nedenlerle iş sözleşmesinin feshedilmesi; işçi tarafından sağlık, iyi niyet ve ahlak kuralarına aykırılık veya işyerinde işin durması ve benzeri nedenlerle sözleşmesinin feshedilmesi; askerlik görevi nedeniyle işten ayrılma; emeklilik hakkının elde edilmesi veya bu kapsamda yaş dışında gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması nedeni ile işten ayrılma; kadının evlenmesi halinde 1 yıl içinde kendi arzusu ile işten ayrılma; işçinin ölümü.
* Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
Tazminatı hesabı son alınan giydirilmiş brüt ücret üzerinden yapılıyor. Çalışılan her yıl için en düşük tazminat tutarı 6 bin 471 lira. En yüksek ise 15 bin 371 lira.
* Kıdem tazminatında her yıl için ödenecek 30 günlük ücret artırılabilir mi?
Hizmet akitleri ve toplu sözleşme ile işçilerin lehine değişim söz konusu olabilir. Ancak burada tavanı aşan kısım için gelir vergisi ödenmesi durumu ortaya çıkıyor.
* Kıdem tazminatı zamanında ödenmezse faiz istenilebilir mi?
İstenilebilir. Çünkü, kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi halinde ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmedileceği 1475 sayılı İş Kanunu'nun 14'ncü maddesinde belirtilmektedir.
* Kıdem tazminatı taksitle ödenebilir mi?
İş Kanunu'na göre kıdem tazminatının iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte peşin olarak ödenmesi gerekmektedir. Ancak, işçi ile işveren anlaşırsa taksitle ödeme de mümkündür.
* Kimler ihbar tazminatı alır?
İş sözleşmeleri; işi 6 aydan az sürmüş olan işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak 2 hafta sonra, işi 6 aydan 1.5 yıla kadar sürmüş olan işçi için 4 hafta sonra, işi 1.5 yıldan 3 yıla kadar sürmüş olan işçi için 6 hafta sonra, işi 3 yıldan fazla sürmüş işçi için 8 hafta sonra feshedilmiş sayılır. İş sözleşmesini belirlenen bildirim sürelerine uymaksızın fesheden taraf, söz konusu sürenin ücretini ihbar tazminatı olarak diğer tarafa ödemek durumundadır.
* İhbar tazminatında kıdemde olduğu gibi bir tavan ücret var mı?
İhbar tazminatı hesabında, kıdem tazminatında olduğu gibi bir tavan ücret söz konusu değil, günlük brüt ücret üzerinden hesaplama yapılıyor. İhbar tazminatından gelir ve damga vergisi kesintisi oluyor.
* Kimler işe iade davası açabiliyor?
İşe iade için 30 gün içinde arabulucuya başvurulması gerekiyor. Başvuru için işyerinde en az 30 işçi çalıştırılması ve işçinin en az 6 aylık kıdemi olması gerekiyor. İşverenin aynı iş kolunda birden fazla işyerinin bulunması halinde, işyerinde çalışan işçi sayısı bu işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirleniyor. İşçinin 6 aylık kıdemi ise aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde geçen süreler birleştirilerek hesaplanıyor.
* Boşta geçen süre ücreti nedir, brüt ücretten mi ödenir?
İşe iade davasının kabulü ile çalışan ister işe başlatılsın ister başlatılmasın boşta geçen süre ücreti işveren tarafından ödeniyor. Boşta geçen sürenin ücreti işçinin iş akdinin feshinden sonraki 4 aylık dönemdeki ücretleri dikkate alınarak hesaplanıyor. İkramiye, gıda, yol, yakacak yardımı gibi haklar da bu ücrete dahil ediliyor.
* İşe başlatmama tazminatı neye göre belirleniyor?
En az 30 çalışanı olan işyerinde çalışanlar, işe iade davasını kazanması durumunda hem işe iade tazminatı hem de boşa geçen süre ücreti almaya hak kazanıyor. İşe başlatmama tazminatı dava tarihindeki brüt ücret esas alınarak belirleniyor. Davayı kazanan çalışanın işe başlatılmaması halinde 4-8 aylık ücrete kadar işe başlatmama tazminatı ödeniyor.
* İşe dönmek için başvurmayıp boşta geçen sürenin ücreti istenebilir mi?
İşe iade kararının tebliğinden itibaren 10 gün içinde işe başlamak için işverene başvurulması gerekiyor. Başvuru yapılmazsa fesih geçerli hale geliyor, boşta geçen süre için ücret talep edilemiyor. Arabuluculuk görüşmesinin ardından işe başlama kararı verildiyse işe gidilmesi gerekiyor. Aksi halde arabuluculuk tutanağındaki süreye ilişkin ücret istenemiyor.
* İşe iade davasını açamayanların hakları nelerdir?
30 kişiden az personeli olan şirketlerin çalışanlarının ise farklı bir güvencesi bulunuyor. Bu çalışanlar işe geri dönüş davası açamıyor ancak 'kötü niyet tazminatı'ndan yararlanıyor. İşçiye ihbar tazminatının 3 katı ödeniyor.
