Duvarları pembe boyalı bir oda. 6 yaşındaki İrem, bir kenara fırlatıp attığı oyuncakların yüzüne bile bakmıyor. 24 saat çizgi film yayını yapan televizyon kanallarını elinin tersiyle itiyor. Küçük kız, sözde annesinin odasından gizlice aşırdığı makyaj malzemelerini çalışma masasına diziyor, bir de şarkı mırıldanıyor. Hangisinin ne işe yaradığını düşündükten sonra tabletin ön kamerasına bakarak konuşmaya başlıyor: "Merhaba arkadaşlar, kanalıma hoş geldiniz. Bugün size düğün makyajı yapacağım!" Düğün makyajı mı? Bu videoyu başta viral sandım, ama gerçekti. Çoğu kez çocuklar makyaj malzemelerini anneden aşırmış gibi gösteriliyordu ama bu çekim işlerini yetişkin birileri organize ediyor olmalıydı. Ve sadece Youtube'da "çocuk makyajı" sorgulaması yapınca karşıma 42 binden fazla video çıkıyordu. İzledikçe şoka girdim. Yüzüne makyaj yapıp marka marka ürün anlatan kız çocuklarının yaşı 4-5'lere iniyordu!
Mesela küçük Nisa videoda kendini profesyonel makyöz olarak tanıtıyor, kimi makyaj malzemelerini kameraya gösterip "Ben ne yazdığını okuyamıyorum, siz okuyun" diyor... Neden? Henüz okuma yazma bilmiyor! Ardından malzemeleri yüzüne sürüyor ve bunu doğru sırayla yapıyor, çünkü o da Youtube ve Instagram'daki makyaj videolarını sürekli izliyor... Eskiden kızlar annelerine özenip gizli gizli suratını boyardı, artık profesyonel makyözlere ve makyaj Youtuber'larına özenip kendileri de Youtuber'a dönüşüyorlar. Özendikleri ablalarından 250 bine yakın takipçisi bulunan Aslı Özdel ise küçük yaşta makyaja karşı: "16-17 yaşın altındaki çocukların makyaj yapması doğru değil. Ciltlerinde probleme yol açar."
Ama bu konu, cilt problemlerinden çok daha tehlikeli bir hal almaya başladı. İnternet ortamında sapıklık boyutunda izleyenler olması meselesine burada hiç girmeyelim.
ÇOCUKLARIN % 54'Ü RİMEL KULLANIYOR
Ama kısa süre önce yapılan Mintel araştırmasına göre, sadece ABD'de 8-14 yaş arasındaki çocukların yüzde 80'i güzellik ve kişisel bakım ürünleri kullanıyor. Aynı araştırma bu çocukların yüzde 54'ünün rimel, göz farı, göz kalemi ve kaş kalemi; yüzde 45'inin de fondöten veya kapatıcı kullandığını söylüyor. Bu normalleşmeye, bir akıma dönüşmeye başladı. Bugün bir oyuncak mağazasına girdiğinizde kız reyonunda en çok satan oyuncakların makyajla ilgili olduğunu görebilirsiniz. Diğer yandan kimi markalar sadece çocukların kullanabileceği kozmetik ürünler bile çıkarıyor. California Üniversitesi'nden Cinsiyet Araştırmaları Profesörü Juliet A. Williams, küçük çocuklarda güzellik ürünlerinin kullanımının gittikçe artmasının en büyük sebebinin sosyal medyadaki pazarlamacıların onlara ulaşabilmesi olduğunu söylüyor.
"Çocuklar neredeyse her zaman nasıl göründüğünü düşünüyor. Sözde iyi görünüm elde etmek için kafa yoruyorlar" diyor. Uzmanlar, bu makyaj ürünlerinin ve videoların hem psikolojik hem de fiziki etkileri bulunduğunu ifade ediyor.
'KİŞİLİK BOZUKLUĞU, DEPRESYON, ÖZGÜVEN EKSİKLİĞİ...'
Geçen haftalarda çocukların izlediği oyun videolarıyla ilgili haber yaparken edindiğim bilgilere dayanarak, uzmanları aramaya başladım. Bu, istisnasız her birinin farkında olduğu ve çok sakıncalı gördüğü bir durum. Peki ya önlem nerede?
Mesela Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Murat Başar Gürbüz, "Çocuklarda makyaj kendi hemcinsleriyle bir rekabet aracı olarak tanımlanıyor. Ancak çocuğun bununla erken yaşta karşılaşması ileride cinsel gelişiminde sıkıntılara yol açabilir. Makyaj arzu nesnesine dönüşmekle de ilgili bir kavram olduğundan, çocukta rekabet için konumlandığında cinsellik, kendine bakım, beğenilmek ve beğenmekle ilgili kavramlar derin bir erozyona uğruyor" diyor. Telefonun ucunda birkaç kez şu cümleyi tekrar ediyor: "İleride psikiyatrik hastalıklara yakalanması kolaylaşacak..."
Bir diğer uzman, psikiyatri ve psikoloji profesörü Dr. Kerem Doksat, "Aileler çocuklarını bu tip videolardan korusun. Bu videoları çeken çocuklarda özgüven eksikliği, depresyon, çoğul kişilik bozukluğu görülebilir" diyor.
Bu tür videolar izlemek ve içinde yer almanın yaratabileceği psikolojik etkiler konuşmakla bitmiyor; peki cilde etkileri...
Bu konuyu da Memorial Şişli Hastanesi Dermatoloji Bölümü'nden Dr. Oya Hacımustafaoğlu Utkan'a danıştım. Meğer küçük yaşta makyaj yaptığından cildinde sıkıntı yaşayan birçok hastası olmuş. Utkan, "Makyaj malzemeleri, içindeki kimyasallar nedeniyle yüzde kızarıklık, şişme, kaşıntı gibi alerjik reaksiyonlara neden olabilir. İleride de deride lekelenme ve egzamaya kadar ilerleyen ciddi sonuçlar ortaya çıkabilir. Ayrıca gözenekleri tıkar, erken yaşta akneyi tetikler. Ve hatta kanserojen etkiler görülebilir" bilgisini veriyor. Bu çocuklar, küçücük yaşta makyaja yönlendirilirken ileride cilt hastalıklarıyla uğraşacaklarının farkında bile değil.
ÇÖZÜM YİNE EBEVEYNDE
Bu çocukların videosu milyonlarca kişiye anında ulaşıyor ve altına yapılan bazı yorumlar korkunç. Video paylaşım sitelerinde bir yaş sınırı var ancak ya sosyal medya içine doğan çocuklar bu tarz kuralları nasıl aşacaklarını biliyor ya da yardım alıyorlar. Eğer yönlendirilmiyorlarsa, ağlayıp sızlanmasın diye ellerine verilen tabletlerin de sonucu buraya çıkabiliyor. Bu işin çözümü yine en başta ebeveynlerde. Dr. Gürbüz, "Aileler hem sosyal medyayı hem çocuklarının cinsel, bedensel gelişimini, kıyafetlerini, makyajlarını çok daha dikkatle izlemeli" diyor.
Milyonlar kazanan 15 yaşındaki Amerikalı Jake Warden'ın Instagram takipçi sayısı 2 milyon 187 bin. Youtube kanalının abone sayısı 763 bin. Jake'in diğer makyaj Youtuber'larından farkı erkek olması. Jake "İnsanlar 15 yaşında bir çocuğun makyaj yapmasını garip buluyor" diye şaşırıyor
KÖTÜ ŞÖHRET
Bir zamanlar ünlülerin makyaj yapan çocukları medyada çok eleştirilirdi. Zaten bu çocuk makyajı işleri büyük ölçüde ünlülerin âdetiydi ve bu kadar yaygınlaşmamıştı. Gwen Stefani'nin 5 yaşındaki oğlu Kingston, çeşitli günlerde saçını başka renklere boyuyordu. Tom Cruise ve Katie Holmes'ün kızları Suri Cruise 6 yaşındayken ruj sürüyordu. Heidi Klum'un kızları 2 ve 8 yaşlarında kırmızıya boyanmış dudaklarla fotoğraflandı. Oyuncu Courtney Cox ve David Arquette'nin kızı Coco Arquette 7 yaşından beri ruj sürüyor.
MAKYAJ MALZEMELERİNİ NEREDEN BULUYORLAR?
Kimisi annesi ya da ablasının makyaj malzemelerini gizlice alıyor, kimisinin eline tutuşturuluyor. "Annemden gizli makyaj yaptım" başlığında bir video var, 1.8 milyondan fazla kez izlenmiş. Öte yandan makyaj malzemesi alım-satımında bir yaş sınırlaması olmadığı için okul çağındakiler de satın alabiliyor. Memorial Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrı Dr. Leyla Benkurt Alkaş, "Kişisel bakım ürünleri ile kozmetik ve makyaj malzemeleri tüm AVM ve marketlerde yan yana. Çok uygun, hatta çocukların harçlıklarıyla ulaşabileceği fiyatta olmaları ciddi dezavantaj. Bu konuda toplumun duyarlı olması önemli. Sevilmenin yolu buymuş gibi öğretiliyor. Biricik yavrularımızın çocuk olma hakkını elinden aldık" diyor.
ÇOCUKLARIN İZLEDİĞİ MAKYAJ YOUTUBER'LARI NE DİYOR?
Aslı Özdel (Asliozdel / 246.000+ takipçi): Doğru bulmuyorum
"16-17 yaşın altındaki çocukların makyaj yapmalarını doğru bulmuyorum. Çözümü ebeveynlerde. Ailem makyaj yapmama 17 yaşımda izin vermişti, o da renkli dudak nemlendiricisiydi..."
Gökçe Yıldırım (Gokceslife / 354.000+ takipçi): Akıllı işaretler çözüm olabilir
"Çocukların makyaj yapmasını doğru bulmuyorum. Bizi izleyip özendiklerinin farkındayım. Bu nedenle televizyonlarda olan akıllı işaretler her içerik için sosyal medyaya da getirilmeli."
Ayşegül Kaplan (Makyajmidedin / 304.000+ takipçi): Makyaj videoları kışkırtıcı öğelerden yalnızca biri'
"İlk makyaj malzemem göz kalemiydi ki onu da 16 yaşımda edindim. Makyaj çantam ancak üniversiteye başlamamla çeşitlenmeye başladı. Ben de çocuğuma böyle bir tutumla yaklaşırdım. Belli ki bize özeniyorlar ve ulaşılabilirliğin geldiği nokta, ailelerin duruşu onları hırpalıyor. Ancak makyaj Youtuber'ları ve videoları bu çocukların hayatları boyunca devamlı karşılaşacakları kışkırtıcı öğelerden yalnızca biri..."