Son günlerde Türkiye'de iş dünyasında ve kamuda çalışma saatleri ile mesai düzenlemelerine yönelik önemli değişiklikler tartışma konusu haline geldi. Bu tartışmaların temelinde, dünya genelinde uygulanan bazı örneklerin incelenmesi ve çalışma hayatında daha esnek modellerin benimsenmesi yatıyor.
1,5 KAT ÖDEME YAPILIYOR
Türkiye'de yasal olarak haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirleniyor. Günlük çalışma saati ise 7.5 saat. Bu süreleri aşan her çalışma mesai kavramı içine giriyor ve ücretlendiriliyor. Ücretler ödenirken de yüzde 50 fazla hesaplama yapılıyor. Süre aşımı 3.5 saati geçemiyor, yani bir işçi istisnalar hariç günde 11 saatten fazla çalıştırılamıyor.
Türkiye'deki fazla mesai yöntemleri üç şekilde belirleniyor:
1) FAZLA ÇALIŞMA: Yasaların belirlediği haftalık 45 saat çalışmayı aşan her saat fazla çalışma olarak belirleniyor. Bu çalışmalar ücretlendiriliyor ve normal saat ücretinin yüzde 50'si olarak ödeniyor. Örneğin bir haftada 48 saat çalışan bir işçinin fazla çalışma süresi 3 saat oluyor. Bu işçinin bir saati 100 TL ise bu üç saat için kendisine 450 TL ödeniyor.
2) FAZLA SÜRELİ ÇALIŞMA: Fazla süreli çalışma ise yine haftalık 45 saatlik çalışma sınırına göre belirleniyor. Ancak buradaki fark iş sözleşmesi için 6 gün yerine 5 gün çalışanlar olarak ayrılıyor. Cumartesi ve Pazar günleri çalışmayanlar haftada 40 saat çalışıyor. Bu çalışanların 40 ile 45 saat arasındaki mesaileri fazla süreli çalışma olarak adlandırılıyor ve yüzde 25 artırılarak ödeniyor. 45 saati de geçmişse bu kez fazla çalışmaya giriyor ve yüzde 50 fazlasıyla ödeniyor. Yukarıdaki örnekten yola çıkarsak iş sözleşmesini 5 gün çalışma olarak yapan bir işçi eğer o hafta 48 saat olarak yapmışsa bu işçi için ilk 5 saatlik bölüm yüzde 25 artırılarak ödeniyor. 100 TL'lik saat ücretine göre kendisine 625 TL ödeniyor. Kalan 3 saat ise fazla çalışma olarak yüzde 50 artırılarak 450 TL olarak ödeniyor.
3) RESMİ TATİLLERDE ÇALIŞMA: Mesai dışında bir de resmi tatillerde çalışma bulunuyor. Resmi bayram günlerinde çalışan işçiler mesaiden farklı olarak daha yüksek ücret alıyor. Burada ödenecek ücret yüzde 100 artırılarak veriliyor. Günlüğü 500 TL olan bir işçiye çalıştığı her resmi tatil günü için 1000 TL ödeniyor.
İŞÇİNİN RIZASI ŞART
İş kanununa göre işçi mesai yapmak ya da resmi tatillerde çalışmak zorunda değil. Fazla çalışma durumunda işveren işçinin yıllık onayını almak zorunda. Zorla fazla çalışma yaptırılamıyor. Bunun için birçok işveren sözleşme yaparken bu izinleri yıllık olarak almış oluyor. Çünkü bazı sektörlerde üretimin kesilmemesi gerekiyor.
DENKLEŞTİRME MESAİYİ YOK EDER
Haftalık 45 saat sınırı 'denkleştirme' adı verilen bir yöntemle haftanın belli günlerine yayılabiliyor. Bir işyerinde haftanın iki günü çok sipariş olduğunu düşünelim. Bu iki gün işçiler yoğun olarak çalıştırılıyor ve 3'er saatten 6 saat mesai yaptırılıyor. Dolayısıyla bu işçilerin hafta sonunda çalışma saatleri 45+6 = 51 saati buluyor. Böylece işverenin bu 6 saati yüzde 50 fazlasıyla ödemesi gerekiyor. Denkleştirmede tarafların anlaşması ile haftalık çalışma süresi, günde 11 saati aşmamak şartı ile farklı şekilde dağıtılabiliyor. Böylece çalışma süresi 45 saati geçmiyor. Bu örnekten yola çıkarsak haftanın iki günü 11 saat çalışıldığında 22 saati dolduran işçiler için kalan 23 saatlik çalışmada haftanın diğer 4 gününe bölünerek 45 saat tamamlanıyor. Böylece işveren fazla çalışılan bölümleri izinle karşılayıp para ödemiyor.
DENKLEŞTİRME ŞARTLARI
1) Denkleştirmede işçi onayı şart.
2) Anlaşma yazılı yapılıyor.
3) Çalışma saati güne bölünürken iş süresi 11 saati aşamıyor.
4) Denkleştirmenin 2 ay içinde tamamlanması gerekiyor.
YASALAR NE DİYOR?
Günlük çalışma: 7,5 saat
Haftalık çalışma: 45 saat
Maden işçileri. 37.5
5 gün çalışanlar: 40 saat
Mesai sınırı: 3.5 saat
Günlük çalışma sınırı: 11 saat
Gece çalışma sınırı: 7.5 saat
ÇALIŞMA MODELLERİ
*Aktif çalışma
*Uzaktan çalışma
*Esnek çalışma
*Part-Time çalışma
*Sezonluk çalışma
*Gece çalışma
*Denkleştirme çalışması
ÖDENMEZSE NE OLUR?
Mesai yapan işçinin ücreti ilk aybaşında ücretine yansıtılmak zorunda. Yukarıdaki şartlarda hesaplanacak mesai ücretleri işçinin maaşıyla birlikte ödeniyor. Bu mesai ücretleri ödenmediği takdirde işçinin sözleşmeye uyulmaması, ücretin eksik veya hiç yatırılmaması gibi sebeplerle haklı fesih imkanı bulunuyor. Ayrıca arabulucuya müracaat ederek alacaklarını tahsil edebiliyor. Bunun dışında CİMER ya da ALO 170 yoluyla şikayette bulunmak da mümkün.
