TÜRKİYE'DE milyonlarca çalışan için önemli bir sorun olan tazminat ve emeklilik, karma bir modelle çözüme kavuşuyor. Bugün çalışanların yüzde 86'sı kıdem tazminatına kavuşamazken, emekli olduğunda da gelirleri düşüyor.
Üzerinde tüm paydaşlarla müzakere edilerek çalışılan ve 1 Ocak 2022 tarihi ile birlikte getirilmesi planlanan tamamlayıcı emeklilik sistemi (TES) çalışanların kıdem tazminatını güvence altına alırken, emeklilikte de ek gelir getirecek. Böylece tüm çalışanlar, "Kıdemimi alabilir miyim?" diye düşünmediği, çok daha fazla parayı emekliliğinde garanti ettiği bir sisteme kavuşacak.
■ Sistem SGK kapsamındaki emeklilikte değişiklik getirecek mi?
Hayır. Sosyal Güvenlik Kurumu'na bağlı olarak prim ve yaş şartı ile emekli olunacak. Yeni karma sistem, tamamlayıcı emeklilik sağlayarak emeklilik döneminde bir ek gelir katkısı sağlayacak.
■ 1 yıl için 30 günlük brüt tazminat tutarı değişecek mi?
Yüzde 5.33 kıdem hakkı eski kıdem tazminatı hükümlerine uygun olarak korunuyor, yüzde 3 işveren katkısı çalışanın bireysel fon hesabına aylık olarak yatırılıyor. Böylece çalışan, sözleşmesi kıdem tazminatını hak edecek şekilde sonlandırılmış ise yüzde 5.33 (19 gün) kıdem tazminatını alıyor, yüzde 3'lük prim (11 gün) fon hesabında tutuluyor.
Yüzde 8.33 (30 gün) ile bir hak kaybı olmuyor. Fona yapılacak kesinti oranı nemalandırılacağı için kıdem tazminatı 30 günün çok üzerine çıkmış olacak.
■ Kesintilere devlet ve işveren katkısı olacak mı?
Tamamlayıcı emeklilik sistemine işveren, devlet ve çalışan prim ödeyecek. İşveren her ay her işçi için yüzde 3 prim ödeyecek. Devlet katkısı asgari ücretin yüzde 1'i oranında olacak. Devlet; damga vergisi, gelir vergisi ve stopaj indirimleri uygulayacak. Daha çok tasarruf yapana daha çok devlet katkısı olacak. Çalışan katkısı ise asgari ücret üzerinden yüzde 0.5, asgari ücret ile asgari ücretin 2 katı arası için yüzde 1.5, asgari ücretin 2 katı ve üzeri için ise yüzde 2.5 oranında olacak.
■ Çalışanların kazanılmış tazminat hakları ne olacak?
Kanunla birlikte tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş döneme ilişkin hakları aynı şekilde ve aynı şartlara tabi olarak korunacak. 1 Ocak 2022 tarihinden sonra kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrılan çalışan geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, TES öncesi çalışmalarından dolayı yeni sisteme bir aktarım yapılmayacak.
■ 1 Ocak 2022'ye kadar çalışanların haklarında bir değişiklik olacak mı?
Sistem, işçi ve işverenler ile emeklilik şirketlerinin uyum kabiliyetlerinin artırılması amacıyla 1 Ocak 2022 tarihi itibarıyla başlayacak.
■ Para çalışanlara nasıl ödenecek?
Tamamlayıcı emeklilik sisteminde çalışanın hesabında biriken tutar, 60 yaşını tamamlanması halinde kendisine ödenecek. Katılımcı, 60 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanacak. Talepte bulunanlara emeklilik hesabındaki birikimlerinin yüzde 25'ini geçmemek üzere ödeme yapılabilecek. Geriye kalan tutar aylık olarak ödenecek.
■ 60 yaşını doldurmadan para alma imkanı yok mu?
60 yaşını doldurmamış katılımcılara; ilk konut edinimi, evlilik (bir kereye mahsus), ağır hastalık, işsiz kalınması (bir defaya mahsus) (sözleşmenin nasıl sona erdiği önemli değil) sebeplerinden her biri için başvuru tarihi itibarıyla bireysel TES hesabında bulunan birikim tutarının yüzde 10'unu geçmemek üzere talebi halinde defaten ödeme yapılabilecek. Çoklu yararlanım halinde kısmi çıkış ödeme oranlarının toplamı yüzde 20'yi geçemeyecek.
■ İşten çıkartma durumunda ne olacak?
Tamamlayıcı emeklilik sisteminde yer alan çalışan, işyerinden bir yıldan önce ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık nedeniyle işten çıkartılırsa çalışanın işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının yüzde 50'si TES sigorta hesabına aktarılacak. Her durumda çalışanın kendi katkısı bireysel fon hesabında birikecek. Bugün bu şartlarda ya da 1 yıl dolmadan ayrılan işçinin hiçbir hakkı bulunmuyor. 1 yıldan fazla çalışan yine ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık sebebiyle işten çıkartılırsa çalışılan işyerindeki süreler için işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının yüzde 50'si TES sigorta hesabına aktarılacak, yüzde 50'si çalışanın hesabında kazanılmış hak olarak tutulacak.
■ Çalışan istifa ederse ne olacak?
1 yıldan az çalışan istifa ederse çalışanın işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının yüzde 50'si TES sigorta hesabına aktarılacak.
1 yıldan fazla çalışan istifa ederse çalışan istifa ettiğinde bireysel fon hesabındaki tutarlar kazanılmış hak olarak kendisinde kalacak. Şu anki uygulamada istifa edenler bazı istisnalar (evlilik, askerlik, emeklilik gibi) dışında kıdem tazminatı alamıyor.
■ İşyerleri için bir avantaj olacak mı?
Kıdem tazminatı çoğu işletmede kaydi (muhasebe) karşılığı olarak bulunmasına karşın ilgili tutar ne yazık ki çoğu zaman fiilen kasada bulunmamakta. Özellikle durgunluk dönemlerinde işyerlerinin nakit akışlarını bozan bir unsur. Bu sayede işyerleri de önemli bir yükten kurtulurken, iş barışı ile verimlilik de artacak.
İSTİHDAM KALKANI İLE BÜYÜK DESTEK
■ İstihdam Kalkanı paketi işten çıkartmayı yasaklayacak mı?
İşten çıkartma 3 ay daha yasak olacak ve uzatma yetkisi Cumhurbaşkanı'nda olacak.
■ İşten ayrılmış olanlara hangi destek verilecek?
2019 Ocak ile 2020 Nisan arasında herhangi bir işyerinde çalışıp işsiz kalmış veya çalışmakta olanların en son çalıştıkları işverene başvurmaları sağlanacak. İşveren bu işçileri tam zamanlı çalıştırabilecek. Bu yapılırsa devlet desteği olacak. Çalıştırma imkanı yoksa ücretsiz izin hakkı verilecek. Bu durumda nakdi destek olacak. İkisi de olmazsa çalışan İŞKUR'a kaydedilecek ve yine nakdi destek sürecek.
■ İşsizler için yeni destekler var mı?
İşsizlik ödeneği alanların (90 gün içinde yeniden işe dönmesi durumunda) uzun vadeli primlerini devlet karşılayacak.
Bir yıl kesintisiz çalışmaya devam etmeleri durumunda işsiz oldukları döneme ilişkin emeklilik primini devletin karşılaması planlanıyor.
■ Yeni işçi alımındaki destek ne kadar olacak?
Normalleşme döneminde ilave istihdam verilecek her bir çalışan için ilave destek sağlanacak. Asgari ücretli çalışanın maliyetinin yaklaşık yüzde 40'ını devlet karşılayacak.
■ Gençlere ve 50 yaş üstüne hangi destek gelecek?
25 yaşından küçük olup, çalışma gün sayısı 10 günden az olanlar için prime esas günlük kazanç alt sınırının yüzde 2'si oranında (aylık 58,86 TL) iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödenecek.
Tam zamanlı çalışmadan kısmi zamanlı çalışmaya geçen 50 yaş üstü çalışanlar için gelir vergisi istisnası tanınacak ve kısmi zamanlı çalışmaya geçilenden arta kalan bakiye gün sayısı kadar emeklilik primlerini devlet ödeyecek.
