19. yüzyıl'da başlayan milletçilik akımı Osmanlı İmparatorluğu'nu sarstı. Sırp, Yunan, Karadağ ve Bulgarların verdiği bağımsızlık mücadelesi, Ermenileri de etkisi altına aldı. Ermeniler, diğer Hristiyanlar gibi Osmanlı içerisinde zımmi statüde yaşıyorlardı. İç işlerinde serbest, idari işlerde ise Osmanlı'ya bağlıydı. Devlete bağlılıkları ise yalnızca vergi veriyor olmalarıydı. Halk bu durumdan "Vergiler yüzünden fakirleşiyoruz" diyerek şikayet etmeye başladı.
BÜYÜKELÇİDEN TEHDİT
İngiltere de bu tarihlerde Ermeni sorununu sık sık gündeme taşıdı. Çünkü Doğu Anadolu'da kurulacak bir Ermeni Devleti, Rusya'nın güneye inmesini engelleyecekti... Bunun üzerine Ermenileri, İgiltere'ye yaklaştıracak adımlar atıldı. Osmanlı'ya 'Ermeniler için ıslahat' baskısı yapıldı. İngiltere Büyükelçisi Austen Henry Layard "Islahat yapmazsanız İngiltere sizi korumaz" diyerek tehdit etmekten sakınmadı! Avrupa'dan destek gören ve Ermeniler, 1885'te Armenakan, 1887'de İsviçre'de Hınçak, 1890'da Taşnaksutyun partileri kurarak silahlı mücadele çağrısı yaptı.
'KAN DÖKÜN' EMRİ VERDİ
Ermenilerin ilk isyanı Kahramanmaraş'taki Zeytun kasabasında yaşandı. Bölgenin dışarıya kapalı coğrafi konumu isyanı kolaylaştırdı. Hatta Fransa, kendisinden yardım isteyen Ermenilere silah bile yolladı. Bu tarihin ardından Osmanlı'nın pek çok yerinde Ermeni isyanları başladı. Gladstone da Ermenilere "Kan dökün ki olaya müdahil olalım" çağrısı yaptı. En ses getiren isyan ise Sason'da yaşandı. Mihran Damadyan, bölge halkını "Avrupa bizim arkamızda isyan başlatalım ki devlet kurabilelim" diyerek kışkırttı. Hamparsum Boyacıyan ile birlik olan Damadyan, Sason'un dağlık coğrafyasından faydalandı. 1893'te başlayan isyana 3 bin Ermeni katıldı. Binden fazla Müslümanın öldürüldüğü ortaya çıktı. 2. Abdülhamit'in isyanı bastırmak için aldığı önlemlerin hiçbiri çare olmadı. Avrupalı devletlerin siyasi çıkarları için çıkartılan Ermeni olayları gerçek dışı anlatımlarla dünya kamuoyunda yer aldı. Bu sorun, günümüze kadar ulaştı.
İSYANIN 10 NEDENİ
FRANSIZ İnkılabı ile başlayan milliyetçilik akımı
SIRBİSTAN, Romanya, Yunanistan ve Bulgaristan'ın bağımsızlık kazanması
GLADSTONE'UN Ermenileri Türklerden kurtarma politikası
İNGİLTERE'NİN Osmanlı'yı dış siyasette yalnız bırakması
RUSYA'NIN Osmanlı'nın dağılması için Ermenileri kışkırtması
İNGİLTERE'NİN Asya, Çin ve Hindistan'a giden ticaret yollarını Rusya'dan korumak için Ermenilerden destek istemesi
FRANSA'NIN Katolik hamisi olarak Ermeni milliyetçiliğini desteklemesi
ABD'NİN misyonerlik çalışmaları, dini ve ticari çıkarları için Ermeleri kullanması
ERMENİ aydınların eğitim ve yayın yolu ile milliyetçilik duygularını yayması.
ERMENİ kiliselerinin isyanı desteklemesi
RUS ELÇİSİ KAÇIRDI
Ermeniler, 1896'da İstanbul'daki Osmanlı Bankası'nı bastı. Daşnaksutyun Partisi tarafından düzenlenen baskına 26 kişi katıldı. 500 kişi esir alındı. Rus elçiliği baş tercümanı Edgar Vincent'in yatıyla Marsilya'ya kaçtı.
ROTHSCHİLD'DEN DESTEK
1876'da Ermeni olaylarını desteklemek isteyen Gladstone, seçime girdi. Ona, Rothschild ailesine mensup Lord Rosebery destek verdi. Seçimde finansörlüğünü üstlendi. Kraliçe Victoria ise milletvekili seçilen Gladstone'u başbakan ilan etti. Bu durum, Osmanlı'yı yıkıma hazırlayan sürecin fitilini ateşledi.
HAİN JAMES
1838'de İrlanda'da doğan James Bryce, Ermeni propaganda faaliyetlerinin önemli isimlerindendi. 1876'da onları daha yakından tanımak için Kafkaslar ve Rusya'ya seyahat etti! Gözlemlerini kitap haline getirdi. Faaliyetler 2. Abdülhamid'in ilgisini çekti. Kitabı, incelenmek için Londra'dan İstanbul'a getirildi! İngiliz- Ermeni Derneği'ne destek veren Bryce, Gladstone'un himayesindeydi...
KIRMIZI ÇANTALI ADAM GLADSTONE'UN HİKAYESİ - SİNEM UYSAL
